فیبروز و سیروز دو بیماری کبدی هستند که در اثر آسیب مداوم به اندام ایجاد می شوند. هر دو بیماری شامل زخم کبد می شوند، اما از نظر شدت و ماندگاری متفاوت هستند. هدف این مقاله ارائه یک درک جامع از فیبروز و سیروز، علل، عوارض، تشخیص، گزینه‌های درمانی و تفاوت‌های بین این دو بیماری است.
فیبروز چیست؟
فیبروز زخم و سفت شدن بافت کبد است. زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های کبدی (هپاتوسیت‌ها) در اثر عوامل مختلفی مانند مصرف بیش از حد الکل، هپاتیت ویروسی، بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، هپاتیت خود ایمنی، بیماری‌های مجرای صفراوی یا شرایط ژنتیکی آسیب ببینند. در ابتدا، کبد با تولید کلاژن و پروتئین های دیگر برای ترمیم بافت آسیب دیده به آسیب پاسخ می دهد. با این حال، اگر علت اصلی آسیب کبد ادامه یابد، تولید کلاژن بیش از حد می شود و منجر به تجمع بافت اسکار می شود. با گذشت زمان، بافت اسکار جایگزین سلول‌های سالم کبد می‌شود و مانع از عملکرد صحیح کبد می‌شود.
علل فیبروز
- بیماری کبدی مرتبط با الکل: مصرف مزمن الکل می تواند منجر به تجمع چربی در کبد و التهاب شود که در نهایت باعث فیبروز می شود.
- هپاتیت ویروسی: عفونت با ویروس های هپاتیت B یا هپاتیت C می تواند باعث التهاب و زخم کبد شود و منجر به فیبروز شود.
- بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این بیماری با تجمع چربی در کبد مشخص می شود که می تواند منجر به التهاب و زخم شود. NAFLD اغلب با چاقی، دیابت و سطح کلسترول بالا مرتبط است.
- هپاتیت خودایمنی: در این بیماری، سیستم ایمنی به اشتباه به کبد حمله می کند و باعث التهاب، اسکار و فیبروز می شود.
- بیماری های مجرای صفراوی: انسداد یا آسیب مجاری صفراوی می تواند منجر به تجمع صفرا در کبد شود و باعث التهاب و در نهایت فیبروز شود.
- شرایط ژنتیکی: برخی اختلالات ارثی، مانند بیماری ویلسون (بیماری موثر بر متابولیسم مس) و هموکروماتوز اولیه (اختلال ژنتیکی اضافه بار آهن)، می توانند باعث فیبروز کبدی شوند.
سیروز چیست؟
سیروز مرحله شدید و دائمی اسکار کبد است. جای زخم گسترده منجر به جایگزینی کامل بافت سالم کبد با بافت فیبری و ندول می شود و مانع از عملکرد صحیح کبد می شود. این در نهایت می تواند منجر به نارسایی کبد شود. سیروز آخرین مرحله فیبروز است و به طور معمول سال ها طول می کشد تا ایجاد شود.
علل سیروز
علل اولیه سیروز همان علل فیبروز است، از جمله بیماری کبدی مرتبط با الکل، هپاتیت ویروسی، NAFLD، هپاتیت خودایمنی، بیماری های مجرای صفراوی و برخی شرایط ژنتیکی.
تفاوت بین فیبروز و سیروز
- شدت: در حالی که فیبروز و سیروز هر دو شامل اسکار کبد هستند، سیروز مرحله شدیدتر و دائمی است. در فیبروز، اسکار برگشت پذیر است اگر علت زمینه ای به موقع درمان شود. با این حال، هنگامی که جای زخم شدید و غیر قابل برگشت می شود، به عنوان سیروز طبقه بندی می شود.
- علائم: فیبروز خفیف تا متوسط اغلب هیچ علامتی ندارد، در حالی که مراحل پیشرفته تر فیبروز و سیروز می تواند علائمی مانند خستگی، درد شکم، حالت تهوع، زردی و تورم در پاها را ایجاد کند.
- عوارض: سیروز خطر عوارض بیشتری در مقایسه با فیبروز دارد، مانند فشار خون پورتال، آسیت (جمع شدن مایعات در شکم)، واریس (وریدهای بزرگ در سیستم گوارشی که می‌تواند باعث خونریزی داخلی شود)، انسفالوپاتی کبدی (جمع شدن سموم در بدن). مغز)، سرطان کبد و نارسایی کبد.
تشخیص و مرحله بندی فیبروز و سیروز
فیبروز معمولاً از طریق بیوپسی کبد یا آزمایش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی مانند الاستوگرافی ( Fibroscan ) یا الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRE) تشخیص داده می‌شود. این آزمایش‌ها به ارزیابی سفتی بافت کبد کمک می‌کنند، که نشانه‌ای از جای زخم است. پزشک برای تشخیص، تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش را در نظر می گیرد.
فیبروز کبد بر اساس میزان اسکار نمره گذاری می شود. معمولاً از سیستم امتیاز دهی متاویر استفاده می شود که دامنه آن بین ۰ تا ۴ است:
- F0: فیبروز ندارد
- F1: فیبروز خفیف
- F2: فیبروز متوسط
- F3: فیبروز شدید
- F4: سیروز
درمان فیبروز و سیروز
درمان فیبروز و سیروز بر رسیدگی به علت زمینه ای آسیب کبدی و مدیریت علائم تمرکز دارد. از آنجایی که هیچ داروی خاصی برای فیبروز وجود ندارد، درمان عمدتاً شامل اصلاح سبک زندگی و مدیریت شرایط مرتبط است.
۱. اصلاح سبک زندگی:
- محدود کردن یا توقف مصرف الکل
- حفظ یک رژیم غذایی متعادل و مغذی
- فعالیت بدنی منظم
- کاهش وزن برای افراد چاق
۲. مدیریت شرایط مرتبط:
- درمان هپاتیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی
- رسیدگی به شرایط خودایمنی با داروهای سرکوب کننده ایمنی، بیولوژیک یا کورتیکواستروئیدها
- مدیریت بیماری های مجرای صفراوی از طریق روش های جراحی یا آندوسکوپی
- درمان بیماری های ژنتیکی مانند بیماری ویلسون یا هموکروماتوز با داروها یا درمان های مناسب
درمان سیروز شامل اقدامات مشابه، با مداخلات اضافی برای مدیریت عوارض است. در موارد شدید، پیوند کبد ممکن است به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شود.
عوارض و چشم انداز
فیبروز کبدی می تواند به سیروز تبدیل شود اگر علت زمینه ای به طور موثر درمان یا مدیریت نشود. سیروز خطر عوارض بیشتری را به همراه دارد و می تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. چشم انداز فیبروز به مرحله و شدت اسکار بستگی دارد و مراحل اولیه پیش آگهی بهتری دارند.
امید به زندگی و چشم انداز سیروز کمتر مطلوب است، زیرا این وضعیت شامل آسیب دائمی کبد می شود. میانگین بقا برای سیروز جبران شده ۱۲ سال (زمانی که کبد هنوز به خوبی کار می کند) و ۲ سال برای سیروز جبران نشده (زمانی که کبد در حال نارسایی است) است.
کلام پایانی
فیبروز و سیروز هر دو شرایط کبدی هستند که در اثر آسیب مزمن کبد ایجاد می شوند. در حالی که فیبروز شامل اسکار برگشت پذیر است، سیروز به مرحله شدید و دائمی زخم کبد اشاره دارد. درک تفاوت بین این دو بیماری، علل، عوارض، تشخیص و گزینه های درمانی برای تشخیص زودهنگام، مدیریت و پیشگیری بسیار مهم است. اصلاح سبک زندگی، درمان بیماری های زمینه ای و در برخی موارد، پیوند کبد می تواند به بهبود کیفیت زندگی و پیش آگهی افراد مبتلا به فیبروز و سیروز کمک کند.
سوالات متداول
۱. تفاوت فیبروز و سیروز از نظر شدت و برگشت پذیری چیست؟
تفاوت اصلی بین فیبروز و سیروز در شدت و برگشت پذیری آنها نهفته است. فیبروز شامل اسکار برگشت پذیر بافت کبد در صورت درمان زودهنگام علت زمینه ای است. با این حال، با پیشرفت اسکار، می تواند شدید و غیرقابل برگشت شود و منجر به سیروز شود. سیروز شدیدترین مرحله اسکار کبد است که در آن آسیب دائمی است و می تواند به طور قابل توجهی بر توانایی کبد برای عملکرد صحیح تأثیر بگذارد.
۲. علائم فیبروز و سیروز چگونه متفاوت است؟
فیبروز خفیف تا متوسط اغلب هیچ علامتی ندارد. با این حال، با پیشرفت فیبروز به مراحل پیشرفته تر و تبدیل شدن به سیروز، طیف وسیعی از علائم می تواند ایجاد شود، از جمله خستگی، درد شکم، حالت تهوع، زردی و تورم در پاها.
۳. آیا می توانید نمونه هایی از علل فیبروز و سیروز را بیان کنید؟
علل اولیه فیبروز و سیروز مشابه هستند و شامل بیماری کبدی مرتبط با الکل، هپاتیت ویروسی (مانند هپاتیت B و C)، بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)، هپاتیت خودایمنی، بیماری های مجرای صفراوی و برخی شرایط ژنتیکی است. مانند بیماری ویلسون و هموکروماتوز اولیه).
۴. تشخیص فیبروز و سیروز به طور معمول چگونه انجام می شود؟
تشخیص فیبروز و سیروز معمولاً شامل ترکیبی از بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تشخیصی است. آزمایش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی مانند الاستوگرافی ( فیبروسکن ) یا الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRE) اغلب برای ارزیابی سفتی بافت کبد مورد استفاده قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده وسعت جای زخم است. در برخی موارد ممکن است برای تشخیص قطعی‌تر بیوپسی کبد مورد نیاز باشد.
۵. چشم انداز و امید به زندگی برای افراد مبتلا به فیبروز و سیروز چیست؟
چشم انداز فیبروز به مرحله و شدت اسکار بستگی دارد و مراحل اولیه پیش آگهی بهتری دارند. در مقابل، امید به زندگی و چشم انداز سیروز به دلیل آسیب دائمی کبد، کمتر مطلوب است. میانگین بقا برای سیروز جبران شده ۱۲ سال است، در حالی که برای سیروز جبران نشده، تنها ۲ سال است. هر دو بیماری نیاز به تشخیص سریع، مدیریت موثر علل زمینه‌ای، و در برخی موارد، اصلاح سبک زندگی و درمان برای بهبود کیفیت زندگی و طولانی‌تر شدن بقا دارند.
