فتق دیسک (یا لیز خوردن دیسک) زمانی اتفاق می‌افتد که تمام یا بخشی از دیسک به زور از قسمت ضعیف ستون فقرات عبور کند. این ممکن است به اعصاب مجاور یا نخاع فشار وارد کند. قسمت پایین کمر بیشتر تحت تاثیر فتق دیسک قرار می گیرد.
ستون فقرات و دیسک های آن چگونه طراحی شده اند؟
مهره ها اجزای استخوانی ستون فقرات هستند. بین هر یک از بزرگترین قسمت مهره ها دیسک ها قرار دارند. رباط ها در اطراف ستون فقرات و دیسک ها قرار دارند.
ستون فقرات دارای هفت مهره در گردن (مهره های گردنی)، ۱۲ مهره در قسمت میانی کمر (مهره های سینه ای) و پنج مهره در قسمت پایین کمر (مهره های کمری) است. علاوه بر این، در قسمت میانی باسن، زیر مهره پنجم کمری، استخوان خاجی و به دنبال آن دنبالچه (دنباله) قرار دارد.
ستون فقرات استخوانی به گونه‌ای طراحی شده است که مهره‌های “انباشته” در کنار هم می‌توانند ساختار حمایتی متحرکی را ایجاد کنند و در عین حال از نخاع (بافت عصبی که از مغز به سمت پایین ستون فقرات امتداد می‌یابد) در برابر آسیب محافظت می‌کنند.
هر مهره دارای یک ساختار خاردار است که یک برجستگی استخوانی در پشت طناب نخاعی است که از بافت عصبی طناب محافظت می کند. مهره ها همچنین دارای یک “بدن” استخوانی قوی در جلوی نخاع هستند تا بستری مناسب برای تحمل وزن فراهم کنند.
دیسک ها اجزایی هستند که به عنوان “بالشتک” بین بدنه های مهره ای عمل می کنند که تاثیر حرکت بر ستون فقرات را به حداقل می رساند. هر دیسک مانند یک دونات ژله ای با یک جزء نرم تر مرکزی (nucleus pulposus) طراحی شده است.
رباط ها بافت های نرم فیبری قوی هستند که استخوان ها را محکم به استخوان ها می چسبانند. رباط ها به هر یک از مهره ها متصل می شوند و هر یک از دیسک ها را احاطه می کنند. هنگامی که رباط ها به دلیل تحلیل رفتن دیسک آسیب می بینند، درد موضعی در ناحیه آسیب دیده می تواند ایجاد شود.
علت فتق دیسک چیست؟
همانطور که در بالا توضیح داده شد، هر دیسک ستون فقرات بسیار شبیه یک دونات ژله ای طراحی شده است.
همانطور که دیسک در اثر افزایش سن یا آسیب تحلیل می‌رود، بخش مرکزی نرم‌تر می‌تواند از طریق حلقه بیرونی اطراف (آنولوس فیبروزوس) پاره شود (فتق شود). به این پارگی غیر طبیعی بخش مرکزی دیسک، فتق دیسک گفته می شود. این حالت معمولا به عنوان “دیسک لغزنده” نیز نامیده می شود.
شایع ترین محل برای فتق دیسک، دیسک در سطح بین مهره های چهارم و پنجم کمری در قسمت پایین کمر است. این ناحیه دائماً ضربه تحمل وزن بالاتنه را جذب می کند. این امر به ویژه هنگامی که ایستاده یا نشسته ایم بسیار مهم است.
کمر نقش مهمی در حرکات بدن ما در طول روز دارد، زیرا ما نیم تنه را به صورت چرخشی از پهلو به پهلو می‌چرخانیم و در حالی که پشت را در حالت خم شدن و اکستنشن در حین خم شدن یا بلند کردن لولا می‌چرخانیم.
عوامل خطرساز برای فتق دیسک کمری چیست؟
عوامل خطر فتق دیسک عبارتند از انحطاط ستون فقرات و بلند کردن اجسام سنگین یا خم شدن ستون فقرات.
علائم فتق دیسک کمری چیست؟
علائم فتق دیسک به سطح دقیق ستون فقرات که در آن فتق دیسک رخ می دهد و اینکه آیا بافت عصبی تحریک شده است یا خیر بستگی دارد. فتق دیسک ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. با این حال، فتق دیسک می تواند باعث درد موضعی در سطح ستون فقرات آسیب دیده شود.
- اگر فتق دیسک به اندازه کافی بزرگ باشد، بافت دیسک می تواند روی اعصاب نخاعی مجاور که در سطح فتق دیسک از ستون فقرات خارج می شوند، فشار بیاورد. این می تواند باعث درد تیراندازی در توزیع آن عصب شود و معمولاً در یک طرف بدن رخ می دهد و به آن سیاتیک می گویند. به عنوان مثال، فتق دیسک در سطح بین مهره های چهارم و پنجم کمری کمر می تواند باعث درد تیراندازی از باسن به پشت ران و پایین ساق پا شود. گاهی اوقات این حالت با بی حسی، ضعف و گزگز در ساق پا همراه است. درد اغلب با ایستادن تشدید می شود و با دراز کشیدن کاهش می یابد. این اغلب به عنوان “عصب فشرده شده” نامیده می شود.
- اگر فتق دیسک در ستون فقرات گردنی رخ دهد، درد ممکن است یک بازو را پایین بیاورد و باعث سفت شدن گردن یا اسپاسم عضلانی در گردن شود.
- اگر فتق دیسک بسیار بزرگ باشد، می تواند روی اعصاب نخاعی در دو طرف بدن فشار بیاورد. این می تواند منجر به درد شدید در یک یا هر دو اندام تحتانی شود. ممکن است ضعف عضلانی اندام تحتانی و حتی بی اختیاری روده و مثانه وجود داشته باشد. این عارضه از نظر پزشکی به عنوان سندرم دم اسبی شناخته می شود.
چگونه پزشکان فتق دیسک کمری را تشخیص می دهند؟
زمانی که علائمی که در بالا توضیح داده شد، پزشک به فتق دیسک مشکوک خواهد شد. معاینه عصبی می تواند رفلکس های غیر طبیعی را نشان دهد. اغلب زمانی که پای صاف هنگام دراز کشیدن یا نشستن بلند می شود، درد ایجاد می شود.
این به عنوان “تست مثبت بالا بردن پا مستقیم” نامیده می شود. ممکن است یک احساس غیر طبیعی در پا یا ساق پا وجود داشته باشد.
برای تعیین اینکه آیا علائم التهاب یا عفونت وجود دارد، آزمایش‌های خون مختلفی انجام می‌شود.
اشعه ایکس فیلم ساده می تواند نشان دهنده “ساییدگی” (تخریب) ستون فقرات باشد. با این حال، آنها وضعیت دیسک ها را نشان نمی دهند. برای تعیین اینکه آیا دیسک فتق دارد یا نه، اسکن MRI یا سی تی اسکن برای تشخیص انجام می شود.
گاهی از سی تی میلوگرام برای تعریف بیشتر ساختارهای تحت تأثیر فتق دیسک استفاده می شود. سی تی میلوگرام سی تی است که پس از تزریق ماده حاجب به کانال نخاع انجام می شود. این روش امکان تجسم بهتر دیسک ها را در موارد خاص فراهم می کند. می توان از الکترومیوگرام (EMG) برای ثبت دقیق اعصابی که توسط فتق دیسک تحریک می شود استفاده کرد.
درمان فتق دیسک کمری چیست؟
گاهی اوقات، فتق دیسک به طور اتفاقی زمانی که آزمایشی مانند MRI به دلایل دیگر انجام می شود، تشخیص داده می شود. اگر هیچ علامتی وجود نداشته باشد، درمان خاصی لازم نیست.
بسته به شدت علائم، درمان‌های فتق دیسک شامل فیزیوتراپی، داروهای شل‌کننده عضلانی، داروهای مسکن، داروهای ضد التهاب، تزریق موضعی کورتیزون (تزریق اپیدورال) و عمل‌های جراحی است.
در هر صورت همه افراد مبتلا به فتق دیسک باید استراحت کنند و از آسیب مجدد دیسک خودداری کنند. گاهی اوقات، حتی افرادی که در اوایل درد نسبتاً شدید دارند، می‌توانند بدون نیاز به مداخله جراحی، به اقدامات محافظه‌کارانه، از جمله فیزیوتراپی با یک رژیم ورزشی، تزریق کورتیزون اپیدورال، و/یا داروهای کورتیزون خوراکی (مانند متیل پردنیزولون یا پردنیزون) پاسخ دهند.
در حال حاضر روش های جراحی مختلفی برای درمان فتق دیسک وجود دارد. هر نوع عمل با توجه به شرایط فردی تنظیم می شود و تا حد زیادی به وضعیت ستون فقرات اطراف دیسک آسیب دیده بستگی دارد.
گزینه های جراحی شامل میکرودیسککتومی با استفاده از ابزارهای جراحی کوچک و ترمیم جراحی باز (از روش خلفی یا قدامی) است. در صورت وجود سندرم دم اسب (که در بالا مرور شد) ممکن است یک عمل فوری ضروری باشد.
درمان های خانگی برای فتق دیسک چیست؟
درمان های خانگی برای فتق دیسک می تواند در تسکین درد بسیار موثر باشد. اینها شامل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) بدون نسخه مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین) و ناپروکسن سدیم (Aleve) و همچنین استفاده از گرما و یخ است. گرمای متناوب و یخ برای بسیاری از افراد برای تسکین درد بسیار موثر است.
اصلاح فعالیت نیز مهم است، که شامل اجتناب از فعالیت‌هایی است که درد را تشدید می‌کنند و ممکن است گیرافتادگی عصبی را بدتر کنند.
استراحت در رختخواب و عدم تحرک کامل غیر ضروری است. آنها مانع بهبودی می شوند و توصیه نمی شوند.
برای فتق دیسک چه ورزش ها و کشش هایی می توان انجام داد؟
ورزش برای علائم جدید فتق دیسک توصیه نمی شود. از سوی دیگر، ایجاد و حفظ قدرت در عضلات پشت و عضلات شکم برای پیشگیری و درمان مشکلات مزمن کمر بسیار مهم است.
ثابت شده است که ورزش هایی مانند پیاده روی، فیزیوتراپی و یوگا برای کسانی که کمردرد مزمن دارند بسیار مفید است.
کشش ساده می تواند برای علائم فتق دیسک بسیار مفید باشد. حرکات کششی باید به آرامی و با دقت شروع شود. کشش به طور کلی شامل کشش کمر در حالت خم شدن به عقب است که به آن اکستنشن گفته می شود.
چه پزشکانی فتق دیسک کمری را درمان می کنند؟
بسیاری از پزشکان مختلف فتق دیسک را درمان می کنند. معمولاً بیماران در ابتدا به پزشکی مراجعه می‌کنند که ممکن است یک پزشک عمومی یا متخصص در پزشکی داخلی یا خانواده باشد.
سایر پزشکانی که به طور مکرر به بیماران مبتلا به فتق دیسک مراجعه می کنند عبارتند از پزشکان اورژانس، متخصصان مدیریت درد، ارتوپدها، جراحان مغز و اعصاب، روماتولوژیست ها و متخصصان مغز و اعصاب.
امید به بهبودی فتق دیسک چقدراست؟
دورنمای فتق دیسک به شدت و علائم همراه آن بستگی دارد. در حالی که اغلب اوقات بهبودی کامل با اقدامات درمانی محافظه کارانه امکان پذیر است، گاهی اوقات مداخله جراحی به دلیل علائم مداوم ضروری است.
آیا می توان از فتق دیسک جلوگیری کرد؟
فتق دیسک تنها با اجتناب از آسیب به ستون فقرات قابل پیشگیری است.
حقایق فتق دیسک
- دیسک ها اجزایی هستند که به عنوان “بالشتک” بین بدنه های مهره ای عمل می کنند که تأثیر حرکت بر ستون فقرات را به حداقل می رساند.
- هر دیسک مانند یک دونات ژله ای با یک جزء نرم تر مرکزی (nucleus pulposus) طراحی شده است.
- پارگی غیر طبیعی بخش مرکزی دیسک را فتق دیسک می‌گویند.
- شایع ترین محل برای فتق دیسک، دیسک در سطح بین مهره های چهارم و پنجم کمری در قسمت پایین کمر است.
- اگر فتق دیسک به اندازه کافی بزرگ باشد، بافت دیسک می تواند روی اعصاب نخاعی مجاور که در سطح فتق دیسک از ستون فقرات خارج می شوند، فشار بیاورد.
- معاینه فیزیکی، آزمایش های تصویربرداری و آزمایش های الکتریکی می تواند به تشخیص فتق دیسک کمک کند.
- بسته به شدت علائم، درمان‌های فتق دیسک شامل فیزیوتراپی، داروهای شل‌کننده عضلانی، داروهای مسکن، داروهای ضد التهاب، تزریق موضعی کورتیزون (تزریق اپیدورال) و عمل‌های جراحی است.
