فشار خون ثانویه ، فشار خون بالا است که در اثر بیماری دیگری ایجاد می شود. مشکلات متعددی که بر کلیه ها ، سیستم غدد درون ریز و رگ های خونی تأثیر می گذارد، می تواند باعث فشار خون ثانویه شود. فشار خون بالا در یک فرد جوان یا بسیار ناگهانی یا شدید می تواند نشان دهنده فشار خون ثانویه باشد. این مقاله به بررسی علل، ارزیابی و درمان فشار خون ثانویه می پردازد.
فشار خون اولیه در مقابل فشار خون ثانویه
فشار خون اولیه، همچنین به عنوان فشار خون اساسی شناخته می شود، به عنوان فشار خون بالا که به دلیل یک بیماری زمینه ای نیست، تعریف می شود. این شایع ترین شکل فشار خون بالا است. مسئول ۹۰ درصد موارد است (منبع مطلب).
عوامل ژنتیکی، پیری و شیوه زندگی مانند رژیم غذایی و سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال) می توانند در ایجاد فشار خون اولیه نقش داشته باشند.
از سوی دیگر، فشار خون ثانویه، فشار خون بالا است که مستقیماً توسط یک بیماری دیگر ایجاد می شود. فشار خون ثانویه باید مشکوک به فشار خون بالا باشد:
- به طور ناگهانی رخ می دهد یا بدتر می شود.
- در سنین پایین تشخیص داده می شود.
- با چندین دارو کنترل نمی شود.
- دارای ویژگی های خاصی است که یک علت زمینه ای را نشان می دهد.
چه چیزی فشار خون بالا در نظر گرفته می شود؟
فشار خون به طور کلی به فشار خونی گفته می‌شود که در چندین بار اندازه‌گیری از ۱۳۰/۸۰ میلی‌متر جیوه (mmHg) بیشتر باشد. بسته به اینکه مستقیماً توسط شرایط دیگری ایجاد شده باشد، می توان آن را به عنوان اولیه یا ثانویه طبقه بندی کرد.
عوامل خطر فشار خون بالا عبارتند از:
- ژنتیک
- سن
- شیوه زندگی کم تحرک
- الگوهای غذایی مانند مصرف زیاد نمک، سیگار کشیدن، دیابت و چاقی
هر فردی که فشار خون بالایی دارد باید برای درمان توسط یک پزشک تحت نظر باشد. کسانی که خوانش‌های بسیار بالا دارند که با علائم همراه است (مانند سردرد شدید یا گیجی)، و کسانی که درد قفسه سینه یا ضعف در یک طرف صورت یا بدن دارند، باید فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند.
علل فشار خون ثانویه
۱. فشار خون رینوواسکولار
شریان‌های کلیوی دو شریان هستند که از آئورت ، شریان اصلی که خون را از قلب به بقیه بدن می‌برد، منشا می‌گیرند. شریان های کلیوی خون را به هر یک از کلیه ها می آورند. هنگامی که این شریان ها مسدود می شوند، کلیه ها جریان خون کمتری دریافت می کنند و هورمون رنین ترشح می کنند .
رنین در نهایت فشار خون را از طریق تأثیراتش بر سدیم، احتباس مایعات و رفتار عروق خونی از طریق سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون (RAA) افزایش می دهد .
بیشتر تنگی‌های شریان کلیوی به دلیل تصلب شرایین (تجمع پلاک‌های کلسترول در شریان‌های کلیوی) است.
عوامل خطر آترواسکلروز عبارتند از:
- کلسترول بالا
- سیگار کشیدن
- دیابت
برخی از افراد مبتلا به تنگی شریان کلیوی، مانند کسانی که دچار عوارض قلبی می شوند یا نمی توانند فشار خون را با چند دارو کنترل کنند، ممکن است برای استنت گذاری شریان کلیوی در نظر گرفته شوند .
یکی دیگر از علل انسداد جریان خون به کلیه ها دیسپلازی فیبروماسکولار است . این عارضه بیشتر در زنان جوان و میانسال دیده می شود و می تواند سایر شریان های بدن را نیز درگیر کند. (منبع مطلب) در دیسپلازی فیبروماسکولار، ساختار دیواره های شریانی غیرطبیعی است که منجر به باریک شدن ( تنگی )، بزرگ شدن ( آنوریسم )، و حتی پارگی (کالبد شکافی) می شود.
داروهایی که فشار خون را کنترل می کنند می توانند دیسپلازی فیبرومیسکولار شریان های کلیوی را درمان کنند. موارد شدیدتر ممکن است به آنژیوپلاستی نیاز داشته باشد ، روشی برای باز کردن رگ خونی باریک با بالون.
۲. بیماری کلیوی
مشکلات در کلیه ها که سیستم فیلتراسیون و عروق خونی کوچک آن را تحت تأثیر قرار می دهد که به بیماری پارانشیم کلیوی معروف است ، یکی از شایع ترین علل فشار خون ثانویه است.
بیماری کلیوی می تواند دلایل زیادی داشته باشد و افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. بیماری کلیوی از طریق حمل نادرست مایعات و الکترولیت ها و همچنین از طریق فعال شدن سیستم RAA باعث فشار خون بالا می شود.
درمان بیماری کلیوی شامل موارد زیر است:
- درمان علت زمینه ای
- جلوگیری از پیشرفت بیماری کلیوی
- محدود کردن مصرف سدیم و مایعات
- داروهای فشار خون
- دیالیز یا پیوند کلیه (کلیه) (در موارد شدید)
۳. هیپرآلدوسترونیسم
هیپرآلدوسترونیسم یکی از علل پرفشاری خون ثانویه است که اغلب نادیده گرفته می شود.
آلدوسترون هورمونی است که توسط غدد فوق کلیوی ساخته می شود و در احتباس سدیم و مایعات نقش دارد. سطوح بیش از حد آلدوسترون ممکن است ناشی از فعالیت بیش از حد سلول های آدرنال یا تومور باشد. آلدوسترون باعث می‌شود که کلیه‌ها نمک و مایعات را نگه دارند که باعث افزایش حجم خون و فشار خون می‌شود.
علائم هیپرآلدوسترونیسم شامل سطوح بالای سدیم و پتاسیم پایین در خون است.
آنتاگونیست های آلدوسترون، مانند آلداکتون (اسپیرونولاکتون)، می توانند هیپرآلدوسترونیسم را درمان کنند. اگر هیپرآلدوسترونیسم ناشی از تومور باشد، ممکن است با برداشتن با جراحی درمان شود.
۴. آپنه انسدادی خواب
آپنه انسدادی خواب (OSA) از طریق اثراتی که بر ریه ها و قلب دارد به فشار خون بالا کمک می کند. در طول خواب، افراد مبتلا به OSA دچار انسداد راه های هوایی می شوند که شامل خروپف، نفس نفس زدن و مکث در تنفس می شود. این سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می کند که باعث افزایش فشار خون می شود.
آپنه انسدادی خواب با مطالعه خواب تشخیص داده می شود. این بیماری با وسایل دهانی که روی دندان ها قرار می گیرند یا فشار مثبت مداوم راه هوایی ( CPAP ) درمان می شود، که در آن ماسکی می پوشید که جریان ثابتی از اکسیژن را در طول خواب ارائه می دهد.
درمان آپنه خواب
در حالی که این پیوند هنوز در حال بررسی است، به نظر می رسد که درمان آپنه خواب ممکن است اثرات مفیدی بر فشار خون داشته باشد. با وجود این اثرات نامشخص بر فشار خون، درمان آپنه خواب برای بهبود خواب و کیفیت زندگی نشان داده شده است. (منبع مطلب)
۵. داروها و مصرف مواد مخدر
برخی از داروها می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند. از یک پزشک بخواهید که داروهایی را که مصرف می کنید بررسی کند تا مشخص شود که آیا آنها می توانند فشار خون بالا را بدتر کنند یا خیر.
برخی از داروهایی که فشار خون را افزایش می دهند عبارتند از:
- قرص های ضد بارداری خوراکی (کنترل بارداری).
- داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی ( NSAIDs ) مانند ادویل یا مورتین (ایبوپروفن) و آلو (ناپروکسن)
- برخی از داروهای ضد افسردگی مانند افکسور (ونلافاکسین)
- محصولات گیاهی مانند افدرا و شیرین بیان
- برخی از داروهای سرکوب کننده ایمنی مانند سیکلوسپورین و تاکرولیموس
الکل و مواد مخدر مانند کوکائین، آمفتامین ها و استروئیدهای آنابولیک نیز فشار خون را افزایش می دهند.
۶. اختلالات تیروئید
هم پرکاری و هم کم کاری تیروئید می تواند باعث افزایش فشار خون شود. در حالی که اختلالات تیروئید شایع هستند، اما دلیل شایع فشار خون ثانویه نیستند.
اگر فشار خون بالا همراه با سایر علائم اختلال عملکرد تیروئید، مانند تغییر در سطح انرژی، مو و ناخن دارید، تیروئید خود را چک کنید.
۷. فئوکروموسیتوم
فئوکروموسیتوم یک تومور نادر غده فوق کلیوی است که کاتکول آمین ها را آزاد می کند .
کاتکولامین ها هورمون های استرس مسئول پاسخ جنگ یا گریز هستند که بر سایر قسمت های بدن از جمله افزایش فشار خون تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به فئوکروموسیتوم دارای حملات متناوب فشار خون بالا، سردرد و بی قراری هستند.
آزمایش‌های ادرار و آزمایشگاهی می‌توانند سطوح بالای کاتکولامین را برای تشخیص فئوکروموسیتوم تأیید کنند، در حالی که آزمایش‌های تصویربرداری تومور را محلی‌سازی می‌کنند. درمان شامل برداشتن تومور با جراحی است.
۸. کوآرکتاسیون آئورت
کوآرکتاسیون آئورت یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن رگ خونی اصلی بدن باریک است. تنگی شدید می تواند دلیل فشار خون بالا در کودکان باشد، در حالی که باریک شدن خفیف تر ممکن است تا بزرگسالی یافت نشود.
افراد مبتلا به کوآرکتاسیون آئورت ممکن است ناهنجاری‌های قلبی مانند نقص دیواره بین بطنی (سوراخی در دیواره جداکننده دو حفره) یا دریچه آئورت دو لختی داشته باشند که در آن دریچه آئورت به جای سه کاسپ، تنها دو کاسپ دارد.
در هر جوان مبتلا به فشار خون بالا باید به کوآرکتاسیون آئورت مشکوک بود. می توان آن را با جراحی یا درمان های کمتر تهاجمی درمان کرد. با این حال، باریک شدن می تواند عود کند و فشار خون بالا ممکن است از بین نرود (منبع مطلب).
۹. سایر اختلالات غدد درون ریز
برخی از اختلالات غدد درون ریز نادر می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند، از جمله:
- آکرومگالی
- هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
- سندرم کوشینگ
این اختلالات با آزمایش‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شوند که ممکن است شامل آزمایش‌های تحریک هورمونی و آزمایش‌های تصویربرداری باشد. درمان با توجه به علت زمینه ای خاص متفاوت است. ممکن است نیاز به دارو و جراحی باشد.
تشخیص فشار خون ثانویه
اگر در سنین جوانی دچار فشار خون بالا شوید، شروع ناگهانی داشته باشید یا به داروهای زیادی برای کنترل فشار خون خود نیاز داشته باشید، ممکن است پزشک شما به فشار خون ثانویه مشکوک شود.
ارزیابی ابتدا شامل یک معاینه فیزیکی توسط یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی است که سابقه پزشکی کامل را نیز می گیرد. از شما در مورد شما سوال می شود:
- علائم
- داروها
- مصرف مواد
- سابقه خانوادگی
معاینه فیزیکی شامل لمس نبض شما و گوش دادن به قلب و ریه های شما خواهد بود.
معاینه فیزیکی با کار آزمایشگاهی انجام خواهد شد. آزمایش خون و ادرار می تواند وجود بیماری کلیوی و مشکلات هورمونی را نشان دهد.
تشخیص با نتایج این آزمایشات هدایت می شود. به عنوان مثال، اگر سطح پتاسیم پایین باشد، ممکن است لازم باشد برای هایپرآلدوسترونیسم با کارهای آزمایشگاهی و آزمایش‌های تصویربرداری بیشتر مورد ارزیابی قرار بگیرید. اگر عملکرد غیر طبیعی کلیه دارید، ممکن است پزشک بخواهد سونوگرافی از کلیه ها و شریان های کلیوی شما را تجویز کند.
درمان و مدیریت فشار خون ثانویه
درمان فشار خون ثانویه شامل درمان علت زمینه ای است.
در برخی موارد، دارو به تنهایی می تواند به درمان فشار خون ثانویه کمک کند. به عنوان مثال، برخی از افراد مبتلا به هیپرآلدوسترونیسم ممکن است فقط نیاز به مصرف یک داروی خاص به نام آنتاگونیست آلدوسترون داشته باشند تا شاهد بهبود شدید فشار خون باشند.
سایر شرایط ممکن است نیاز به اقدامات پزشکی داشته باشد. به عنوان مثال، جراحی برای برداشتن تومور در افراد مبتلا به فئوکروموسیتوم ضروری است. برخی از افراد مبتلا به تنگی شریان کلیوی که فشار خون آنها به چندین دارو پاسخ نمی دهد، ممکن است برای استنت گذاری شریان کلیوی در نظر گرفته شوند، که شامل قرار دادن یک لوله در بدن برای کمک به باز شدن رگ های خونی منتهی به کلیه ها است.
نظارت مداوم
صرف نظر از علت فشار خون ثانویه، همیشه مهم است که به طور منظم با پزشک خود برای نظارت مداوم بر فشار خون و وضعیت زمینه ای در موارد فشار خون ثانویه، پیگیری کنید.
کلام پایانی
- فشار خون ثانویه ، فشار خون بالا ناشی از بیماری دیگری است. برای تعیین علت نیاز به ارزیابی دقیق دارد. این ارزیابی شامل شرح حال و معاینه فیزیکی، تست های آزمایشگاهی و گاهی اوقات تست های تصویربرداری است. در بسیاری از موارد، درمان مشکل زمینه ای باعث بهبود فشار خون می شود.
- تشخیص فشار خون بالا می تواند سخت باشد و ممکن است تعجب کنید که آیا بیماری دیگری باعث آن شده است یا خیر. پزشک شما می تواند به تعیین اینکه آیا فشار خون ثانویه امکان پذیر است یا خیر کمک کند. در این میان، همه افراد مبتلا به فشار خون بالا باید با ورزش و رژیم غذایی مغذی، سبک زندگی سالمی داشته باشند.
سوالات متداول
۱. آیا فشارخون ثانویه با درمان از بین می رود؟
بسته به علت، درمان موفقیت آمیز بیماری زمینه ای که باعث فشار خون ثانویه می شود، می تواند فشار خون را عادی کند. برخی از افراد ممکن است همچنان به داروهای کاهش دهنده فشار خون نیاز داشته باشند.
۲. آیا فشار خون ثانویه قابل پیشگیری است؟
متأسفانه فشار خون ثانویه چیزی نیست که بتوان از آن پیشگیری کرد. داشتن فشار خون ثانویه به این معنی است که بدن شما به مشکل اساسی دیگری واکنش نشان می دهد. تشخیص و درمان آن مشکل زمینه ای می تواند فشار خون بالا را در بسیاری از موارد برطرف کند.
۳. آیا علل فشار خون ثانویه در کودکان و بزرگسالان متفاوت است؟
فشار خون ثانویه در کودکان بیشتر به دلیل مشکلات مادرزادی مانند کوآرکتاسیون آئورت یا مشکلات کلیوی مانند گلومرولونفریت (التهاب در کلیه ها) است. در بزرگسالان، بیماری های کلیوی و مشکلات غدد درون ریز علل شایع تر هستند.
