تمام آنچه درباره درد شکم باید دانست

درد شکم چیست؟

شکم یک ناحیه تشریحی است که توسط لبه پایینی دنده ها و دیافراگم در بالا، استخوان لگن (راموس شرمگاهی) در زیر و پهلوها در هر طرف محدود شده است.

اگرچه درد می‌تواند از بافت‌های دیواره شکمی که حفره شکمی را احاطه کرده‌اند (مانند پوست و ماهیچه‌ها) ایجاد شود، اصطلاح درد شکم به طور کلی برای توصیف ناراحتی ناشی از اندام‌های داخل حفره شکمی استفاده می‌شود. اندام های شکم شامل معده، روده کوچک، روده بزرگ، کبد، کیسه صفرا، طحال و پانکراس است.

از نظر فنی، پایین‌ ترین قسمت ناحیه‌ای که قبلاً توضیح داده شد، لگن است که شامل مثانه و رکتوم و همچنین غده پروستات در مردان و رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها در زنان است. اغلب، تشخیص اینکه آیا درد زیر شکم از قسمت تحتانی شکم یا لگن (درد لگن) ناشی می شود، دشوار است.

گاهی اوقات، درد ممکن است در شکم احساس شود، حتی اگر از اندام هایی که نزدیک به حفره شکمی هستند، اما نه در داخل، ایجاد می شود، به عنوان مثال، شرایط زیر ریه ها، کلیه ها، و رحم یا تخمدان ها. از سوی دیگر، ممکن است درد از اندام های داخل شکم در خارج از آن نیز احساس شود.

به عنوان مثال، درد التهاب پانکراس ممکن است در کمر احساس شود. این نوع دوم درد به‌عنوان «ارجاع‌ شده» توصیف می‌شود، زیرا در محلی که احساس می‌شود منشأ نمی‌گیرد، بلکه علت دور از جایی است که احساس می‌شود (یعنی به ناحیه دیگری ارجاع داده می‌شود).

علت درد شکم چیست؟

درد شکم در اثر التهاب یک عضو (به عنوان مثال، آپاندیسیت، دیورتیکولیت، کولیت)، با کشیدگی یا بزرگ شدن یک عضو (به عنوان مثال، انسداد روده، انسداد مجرای صفراوی توسط سنگ کیسه صفرا، تورم کبد همراه با هپاتیت ایجاد می شود. ) یا با از دست دادن خون (مثلاً کولیت ایسکمیک).

با این حال، برای پیچیده تر کردن مسائل، درد شکم نیز می تواند بدون التهاب، برجسته شدن یا از دست دادن خون رخ دهد. یک مثال مهم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) است.

مشخص نیست که چه چیزی باعث ایجاد درد شکم در سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می شود، اما اعتقاد بر این است که یا به دلیل انقباضات غیر طبیعی عضلات روده (به عنوان مثال، اسپاسم) یا اعصاب غیرطبیعی حساس در داخل روده است که باعث ایجاد احساسات دردناک به طور نامناسب می شود (هیپر احشایی).

این اغلب به عنوان درد عملکردی نامیده می شود زیرا هیچ ناهنجاری خاص قابل تشخیصی برای توضیح علت درد یافت نشده است (حداقل در حال حاضر).

علائم، مکان، انواع و شدت درد شکم

پزشکان از شما سوالات مختلفی در مورد درد شکم می پرسند تا به یافتن علل احتمالی آن کمک کنند، به عنوان مثال:

۱. درد شکم چگونه شروع شد؟

اگر به طور ناگهانی ظاهر شود، ممکن است نشان دهنده مشکلی در عضوی در شکم باشد. به عنوان مثال، قطع خون رسانی به روده بزرگ (ایسکمی) یا انسداد مجرای صفراوی توسط سنگ کیسه صفرا (کولیک صفراوی).

۲. درد در کجا قرار دارد؟

• آپاندیسیت معمولاً باعث ایجاد ناراحتی در وسط شکم می شود و سپس به سمت راست پایین شکم، محل معمول آپاندیس حرکت می کند.
• دیورتیکولیت به طور معمول باعث ایجاد ناراحتی در قسمت تحتانی چپ شکم می شود، جایی که اکثر دیورتیکول های کولون در آن قرار دارند.
• ناراحتی ناشی از کیسه صفرا (کولیک صفراوی یا کوله سیستیت) معمولاً در قسمت میانی، بالای شکم یا سمت راست بالای شکم نزدیک جایی که کیسه صفرا قرار دارد احساس می شود.

۳. نوع و الگوی درد چگونه است”

• آیا درد شدید است، حالت گرفتگی دارد و یا ثابت است. یا می آید و می رود؟ انسداد روده در ابتدا به دلیل انقباض ماهیچه های روده و برجستگی روده, موجی از دردهای کرامپی ایجاد می کند. درد واقعی شبیه به کرامپ نشان دهنده انقباضات شدید روده است.
• انسداد مجاری صفراوی توسط سنگ‌های صفراوی معمولاً باعث درد بالای شکم ثابت (مداوم) می‌شود که بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.
• پانکراتیت حاد به طور معمول باعث درد شدید، بی امان و ثابت در قسمت فوقانی شکم و قسمت بالای کمر می شود.
• درد آپاندیسیت حاد در ابتدا ممکن است از نزدیک ناف شروع شود، اما با پیشرفت التهاب، به سمت راست و پایین شکم حرکت می کند.
• ویژگی درد ممکن است در طول زمان تغییر کند. به عنوان مثال، انسداد مجاری صفراوی گاهی اوقات به التهاب کیسه صفرا با یا بدون عفونت (کوله سیستیت حاد) تبدیل می شود. هنگامی که این اتفاق می افتد، ویژگی های درد التهابی تغییر می کند.

۴. درد چقدر طول می کشد؟

• ناراحتی ناشی از سندرم روده تحریک پذیر (IBS) معمولاً در طی ماه ها یا سال ها از بین می رود و ممکن است برای سال ها یا دهه ها ادامه یابد.
• قولنج صفراوی بیش از چند ساعت طول نمی کشد.
• درد پانکراتیت یک یا چند روز طول می کشد.
• درد بیماری‌های مرتبط با اسید – بیماری ریفلاکس معده (GERD) یا زخم اثنی عشر – معمولاً در یک دوره چند هفته یا ماه رخ می‌دهد که بدتر می‌شود و پس از آن, دوره‌هایی از هفته‌ ها یا ماه‌ ها که در طی آن (به طور دوره‌ای) بهتر می‌شود.
• درد عملکردی ممکن است همین الگوی تناوب را نشان دهد.

۵. چه چیزی درد را بدتر می کند؟

• درد ناشی از التهاب (آپاندیسیت، دیورتیکولیت، کوله سیستیت و پانکراتیت) معمولاً با عطسه، سرفه یا هر حرکت تند تشدید می شود. افراد مبتلا به التهاب ترجیح می دهند بی حرکت دراز بکشند.
• چه مشکلات سلامتی باعث بدتر یا بهتر شدن درد شکم می شود؟

۶. چه چیزی درد را تسکین می دهد؟

• درد سندرم روده تحریک پذیر (IBS) و یبوست اغلب به طور موقت با حرکات روده تسکین می یابد و ممکن است با تغییر در عادات روده همراه باشد.
• درد ناشی از انسداد معده یا قسمت فوقانی روده کوچک ممکن است به طور موقت با استفراغ کاهش یابد که اتساع ناشی از انسداد را کاهش می دهد.
• خوردن یا مصرف آنتی اسیدها ممکن است به طور موقت درد زخم معده یا اثنی عشر را تسکین دهد زیرا هم غذا و هم آنتی اسیدها, اسیدی را که مسئول تحریک زخم و ایجاد درد است خنثی می کنند.
• دردی که بیمار را از خواب بیدار می‌کند، بیشتر به دلایل غیرعملکردی است و بیشتر قابل توجه است.
• سایر علائم مرتبط که همراه با درد شکم هستند ممکن است نشان دهند:
  • تب نشان دهنده التهاب یا عفونت است.
  • اسهال یا خونریزی مقعدی دلیل روده ای را نشان می دهد.
  • تب و اسهال نشان دهنده التهاب روده است که ممکن است عفونی یا غیر عفونی باشد.

علت درد شکم چگونه تشخیص داده می شود

پزشکان علت درد را با تکیه بر موارد زیر تعیین می کنند:

• ویژگی ها، علائم فیزیکی و سایر علائم همراه
• یافته های معاینه فیزیکی
• آزمایشات آزمایشگاهی، رادیولوژی و آندوسکوپی
• عمل جراحی

چه معاینات و آزمایشاتی به تشخیص علت درد شکم کمک می کند؟

۱. معاینه ی جسمی

معاینه بیمار سرنخ های بیشتری از علت درد در اختیار پزشک قرار می دهد. پزشک موارد زیر را بررسی خواهد کرد:

• وجود صداهایی که از روده ها می آیند و در هنگام انسداد روده ها ایجاد می شوند.
• وجود علائم التهاب (با مانورهای ویژه در طول معاینه)
• محل هر درد
• وجود توده ای در داخل شکم که نشان دهنده وجود تومور، اندام بزرگ شده یا آبسه (مجموعه ای از چرک عفونی) است.
• وجود خون در مدفوع ممکن است نشانه یک مشکل روده ای مانند زخم، سرطان روده بزرگ، کولیت یا ایسکمی باشد.

مثلا:

• یافتن درد و علائم التهاب در سمت چپ پایین شکم اغلب به این معنی است که دیورتیکولیت وجود دارد، در حالی که یافتن یک توده حساس (التهاب) در همان ناحیه ممکن است به معنای پیشرفت التهاب و ایجاد آبسه باشد.
• یافتن حساسیت و علائم التهاب در سمت راست پایین شکم اغلب به این معنی است که آپاندیسیت وجود دارد، در حالی که پیدا کردن یک توده حساس در همان ناحیه ممکن است به معنای پیشرفت التهاب و ایجاد آبسه باشد.
• التهاب در سمت راست پایین شکم، با یا بدون توده، ممکن است در بیماری کرون نیز دیده شود. (بیماری کرون بیشتر قسمت آخر روده کوچک را درگیر می کند که معمولاً در سمت راست پایین شکم قرار دارد.)
• توده بدون علائم التهاب ممکن است به معنای وجود سرطان باشد.

در حالی که تاریخچه سلامت و معاینه فیزیکی در تعیین علت درد شکم بسیار مهم است، آزمایش‌های پزشکی دیگری اغلب برای تعیین علت ضروری است.

تست های آزمایشگاهی

آزمایش‌های آزمایشگاهی مانند شمارش کامل خون (CBC)، آنزیم‌های کبدی، آنزیم‌های پانکراس (آمیلاز و لیپاز)، آزمایش بارداری و آزمایش ادرار اغلب تجویز می‌شوند.

• افزایش تعداد گلبول سفید نشان دهنده التهاب یا عفونت است (مانند آپاندیسیت، پانکراتیت، دیورتیکولیت یا کولیت).
• تعداد کم گلبول های قرمز ممکن است نشان دهنده خونریزی در روده باشد.
• آمیلاز و لیپاز (آنزیم های تولید شده توسط لوزالمعده) معمولاً در پانکراتیت افزایش می یابد.
• آنزیم های کبدی ممکن است با حملات سنگ کیسه صفرا یا هپاتیت حاد افزایش یابد.
• وجود خون در ادرار نشان دهنده وجود سنگ کلیه است.
• هنگامی که اسهال وجود دارد، گلبول های سفید خون در مدفوع نشان دهنده التهاب یا عفونت روده است.
• مثبت بودن تست بارداری ممکن است نشان دهنده حاملگی خارج از رحم باشد (بارداری در لوله فالوپ به جای رحم).

اشعه ایکس از شکم

اشعه ایکس از شکم نیز به عنوان KUB شناخته می شود (زیرا شامل کلیه، حالب و مثانه است). اشعه ایکس از شکم ممکن است حلقه های بزرگ روده پر از مقدار زیادی مایع و هوا را در صورت وجود انسداد روده نشان دهد.

بیماران مبتلا به زخم سوراخ شده, ممکن است دارای خروج هوا از معده به داخل حفره شکم باشند. هوای خارج شده اغلب روی یک اشعه ایکس از شکم در قسمت زیرین دیافراگم دیده می شود.

گاهی اوقات اشعه ایکس از شکم ممکن است سنگ کلیه کلسیفیه را نشان دهد که به حالب رفته و منجر به درد شکمی ارجاعی یا کلسیفیکاسیون در پانکراس می شود که نشان دهنده پانکراتیت مزمن است.

مطالعات رادیوگرافی

• سونوگرافی در تشخیص سنگ کیسه صفرا، کوله سیستیت آپاندیسیت یا کیست های تخمدان پاره شده به عنوان علت درد مفید است.
• توموگرافی کامپیوتری شکم (CT) در تشخیص پانکراتیت، سرطان پانکراس، آپاندیسیت و دیورتیکولیت و همچنین در تشخیص آبسه شکم مفید است. سی تی اسکن مخصوص رگ های خونی شکم می تواند بیماری های شریان هایی را که جریان خون به اندام های شکمی را مسدود می کند، شناسایی کند.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (اِم آر آی یا MRI) در تشخیص بسیاری از شرایط مشابه سی تی توموگرافی مفید است.
• اشعه ایکس باریم از معده و روده می تواند به تشخیص زخم، التهاب و انسداد در روده کمک کند.
• توموگرافی کامپیوتری روده کوچک (CT) می تواند به تشخیص بیماری های روده کوچک مانند بیماری کرون کمک کند.
• انتروسکوپی کپسولی از یک دوربین کوچک به اندازه یک قرص استفاده می‌کند که توسط بیمار بلعیده می‌شود، که می‌تواند از کل روده کوچک عکس گرفته و تصاویر را روی یک گیرنده قابل حمل منتقل کند. تصاویر روده کوچک را می توان از گیرنده بر روی رایانه بارگیری کرد تا بعداً توسط پزشک بررسی شود. انتروسکوپی کپسولی می تواند به تشخیص بیماری کرون، تومورهای روده کوچک و ضایعات خونریزی دهنده که در عکس برداری اشعه ایکس یا سی تی اسکن دیده نمی شوند، کمک کند.

روش های آندوسکوپی

• اندوسکوپی معده و مری (EGD) برای تشخیص زخم، گاستریت (التهاب معده) یا سرطان معده مفید است.
• کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر, برای تشخیص کولیت عفونی، کولیت اولسراتیو یا سرطان روده بزرگ مفید است.
• سونوگرافی آندوسکوپی (EUS) برای تشخیص سرطان لوزالمعده یا سنگ کیسه صفرا در صورتی که سونوگرافی استاندارد یا سی تی اسکن یا ام آر آی نتواند آنها را تشخیص دهد, مفید است.
• انتروسکوپی با بالون، جدیدترین تکنیک به آندوسکوپ ها اجازه می دهد تا از دهان یا مقعد عبور کنند و به روده کوچک منتقل شوند، جایی که می توان علل درد یا خونریزی روده کوچک را تشخیص، بیوپسی و درمان کرد.

عمل جراحی

گاهی اوقات، تشخیص نیاز به معاینه حفره شکمی از طریق لاپاراسکوپی یا جراحی دارد.

چگونه سندرم روده تحریک پذیر (IBS) باعث درد شکم می شود؟

همانطور که قبلا ذکر شد، ناراحتی سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا به دلیل انقباضات غیر طبیعی عضلات روده یا حساسیت احشایی است.

به طور کلی، تشخیص انقباضات غیرطبیعی ماهیچه ها و حساسیت احشایی بسیار دشوارتر از سایر بیماری ها یا سایر شرایط سلامتی است، به ویژه از آنجایی که هیچ ناهنجاری معمولی در معاینه فیزیکی یا تست های تشخیصی معمول وجود ندارد. تشخیص بر اساس شرح حال (علائم معمول) و عدم وجود علل دیگر است.

غذاها، درمان های طبیعی و داروهای بدون نسخه برای علل خاصی از درد شکم

اگر مطمئن نیستید که نیاز به مشاوره پزشکی برای درد شکم دارید، قبل از استفاده از هر گونه درمان خانگی با پزشک تماس بگیرید.

داروهای خانگی رایج و داروهای بدون نسخه  عبارتند از:

• کمتر غذا بخورید
• مقدار کمی جوش شیرین مصرف کنید
• از آب لیمو و/یا لیموترش استفاده کنید
• یک رژیم غذایی BRAT ( که شامل موز، برنج، سس سیب و نان تست است) را برای یک روز یا بیشتر برای تسکین علائم شروع کنید.
• سیگار نکشید و الکل ننوشید.

برخی از پزشکان موارد زیر را نیز توصیه می کنند:

• مصرف زنجبیل
• نعناع
• شیرین بیان
• چای بابونه
• داروهایی مانند بیسموت ساب سالیسیلات (Pepto-Bismol)، لوپرامید (Imodium)، فاموتیدین (Prilosec، Zantac 360) و سایر داروهای بدون نسخه

برخی از اینها ممکن است به کاهش علائم کمک کنند، اما اگر علائم ادامه یافت، به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. مراقب «درمان‌هایی» باشید که به‌عنوان یک درمان کامل تبلیغ می‌شوند و ادعا می شود که می‌تواند همه علل این مشکل را درمان کند باشید زیرا چنین درمانی وجود ندارد.

تا زمانی که علت درد تشخیص داده نشود، باید از مصرف آسپرین یا داروهای غیر استروئیدی خودداری شود، زیرا داروها ممکن است برخی از علل را بدتر کنند (به عنوان مثال، زخم معده، خونریزی روده).

چرا تشخیص علت درد شکم دشوار است؟

پیشرفت‌های مدرن در فناوری دقت، سرعت و سهولت در تعیین علت درد شکم را بسیار بهبود بخشیده است، اما چالش‌های قابل توجهی باقی مانده است. دلایل زیادی وجود دارد که چرا تشخیص علت آن می تواند دشوار باشد.

۱. علائم ممکن است غیر معمول باشد

به عنوان مثال، درد آپاندیسیت گاهی در سمت راست بالای شکم و دیورتیکولیت در سمت راست قرار دارد. بیماران مسن و کسانی که کورتیکواستروئید مصرف می کنند ممکن است در هنگام التهاب، به عنوان مثال، با کوله سیستیت یا دیورتیکولیت، درد و حساسیت کمی داشته باشند یا اصلاً درد نداشته باشند. این موضوع به این دلیل است که کورتیکواستروئیدها التهاب را کاهش می دهند.

۲. نتیجه ی آزمایش ها همیشه غیر طبیعی نیستند

• معاینه سونوگرافی می تواند سنگ های صفراوی، به ویژه سنگ های کوچک را از دست بدهد.
• سی تی اسکن ممکن است سرطان پانکراس را نشان ندهد، به ویژه سرطان های کوچک.
• اشعه ایکس از شکم (KUB) ممکن است علائم انسداد روده یا سوراخ شدن معده را نشان ندهد.
• سونوگرافی و سی تی اسکن ممکن است آپاندیسیت یا حتی آبسه را نشان ندهند، به خصوص اگر آبسه ها کوچک باشند.
• شمارش کامل خون (CBC) و سایر آزمایشات خون ممکن است علیرغم عفونت یا التهاب شدید, طبیعی باشد، به ویژه در افرادی که کورتیکواستروئیدها یا سایر داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند، دریافت می کنند.

۳. بیماری ها می توانند علائم مشابهی داشته باشند

• علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می تواند شبیه انسداد روده، سرطان، زخم، حملات کیسه صفرا یا حتی آپاندیسیت باشد.
• بیماری کرون می تواند علائمی مانند آپاندیسیت را تقلید کند.
• عفونت کلیه راست می تواند شبیه کوله سیستیت حاد باشد.
• کیست تخمدان راست پاره شده می تواند علائم آپاندیسیت را تقلید کند. در حالی که کیست تخمدان چپ پاره شده می تواند علائم دیورتیکولیت را تقلید کند.
• سنگ کلیه می تواند شبیه آپاندیسیت یا دیورتیکولیت باشد.

۴. ویژگی های درد ممکن است تغییر کند

نمونه هایی که قبلاً مورد بحث قرار گرفت عبارتند از گسترش التهاب پانکراتیت تا درگیری کل شکم و پیشرفت کولیک صفراوی به کوله سیستیت.

از چه داروهایی می توان برای درمان برخی از علل درد شکم استفاده کرد؟

داروهایی که برای درمان علت (های) زمینه ای درد استفاده می شوند، داروهای انتخابی هستند. به عنوان مثال، داروها برای درمان گاستروانتریت ویروسی ساده (آنفولانزای معده یا حشره معده) مورد نیاز نیستند، در حالی که جراحی و/یا شیمی‌درمانی ممکن است بهترین رویکرد برای درمان سرطان‌های خاص در شکم باشد.

• علل دیگر ممکن است به داروهای ضد اسپاسم، ضد میکروبی، مسدود کننده های H2 یا حتی نیترات یا مورفین نیاز داشته باشد. علت تشخیص داده شده معمولاً انتخاب داروها را محدود می کند.
• چند علت را فقط می توان با جراحی درمان کرد (به عنوان مثال فتق حبس شده، چسبندگی شکم ناشی از جراحی های قبلی و آسیب های خاص شکمی)، اگرچه ممکن است برخی از داروها (مثلاً مورفین) در زمانی که فرد در انتظار جراحی است استفاده شود.

برای جلوگیری از درد شکم چه سبک زندگی ای می توان انتخاب کرد؟

تغییرات سبک زندگی واقعاً به علت درد بستگی دارد.

• یک رژیم غذایی سالم داشته باشید، ورزش کنید، و از سیگار کشیدن و مصرف  الکل خودداری کنید تا احتمال ابتلا به پاره ای از مشکلات شکمی را کاهش دهید.
• رعایت بهداشت، به ویژه شستن دست ها و پرهیز از مصرف مواد و غذاهای آلوده به ویروس ها و باکتری ها، احتمال ابتلا به بیماری های ناشی از بسیاری از علل عفونی را کاهش می دهد.

چه زمانی باید در مورد درد شکم به پزشک مراجعه کرد

برخی از پزشکان پیشنهاد می‌کنند که اگر علت «کم‌ تر جدی» درد شکم دارید، اگر علائم در حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف شد، احتمالاً نیازی به مراجعه به پزشک ندارید. به عنوان مثال، اگر مسمومیت غذایی ویروسی یا باکتریایی دارید، ناراحتی داشته اید، اما کم آب نشده اید.

اگر مشکل مزمنی دارید که گه گاه باعث ناراحتی شکمی می‌شود، اکثر پزشکان به شما پیشنهاد می‌کنند برای یک قرار ملاقات یا دریافت نسخه ی جدیدی از داروها ) با پزشکی که شما را درمان می‌کند تماس بگیرید.

با این حال، اگر هر یک از مشکلات یا علائم ذکر شده در بخش “درد شدید شکم” در بالا را دارید، باید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.