اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی هر دو اختلالات روان پریشی هستند که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم، بازنگری متن (DSM-۵-TR)، راهنمای بین المللی مبتنی بر شواهد برای تشخیص شرایط سلامت روان گنجانده شده است.
به عنوان اختلالات روان پریشی، علائم مربوط به تغییرات درک واقعیت را در بر می گیرند که در دسته روان پریشی قرار می گیرند. روان پریشی زمانی اتفاق می افتد که مغز شما اطلاعات را به اشتباه پردازش می کند و یک واقعیت نادرست ایجاد می کند. این می تواند شامل تجاربی مانند توهم، تفکر آشفته، علائم منفی، اختلال در عملکرد حرکتی و هذیان باشد.
هذیان ها باورها، افکار و عقایدی هستند که علیرغم اثبات بی چون و چرای نادرست بودن آنها، به شدت به آنها پایبند هستید. شما به توهمات اعتقاد دارید و نمی توانید غیر از این قانع شوید.
هم اختلال هذیانی و هم اسکیزوفرنی شامل هذیان به عنوان یک علامت اصلی تشخیصی هستند، اما تفاوت های دیگر این اختلالات را متمایز می کند.
اختلال هذیانی چیست؟
اختلال هذیانی یک اختلال روانی است. طبق DSM-۵-TR، پس از تجربه حداقل یک هذیان به مدت ۱ ماه یا بیشتر، می توان آن را تشخیص داد. در حالی که هذیان می تواند هر موضوعی را به خود بگیرد، انواع رایجی که در اختلال هذیانی دیده می شود عبارتند از:
- اروتومانیک: باور به اینکه کسی عاشق شماست در حالی که عاشق شما نیست
- بزرگواری: باور به اینکه به روشی اغلب ناشناخته بر دیگران برتری دارید
- حسود: باور به اینکه طرف مقابل شما که در واقع وفادار است، به شما خیانت می کند
- آزار و اذیت: اعتقاد به اینکه مردم علیه شما توطئه می کنند یا به طور مداوم به نوعی با شما مخالفت می کنند.
- سوماتیک: درگیر دست و پنجه نرم کردن با واقعیتی باشید که قاطعانه معتقدید بدن شما عملکرد غیرعادی دارد یا احساسات عجیب و غریبی را تجربه می کند. این توهمات در مورد عملکرد بدن یا ناراحتی فیزیکی می تواند از فکر کردن به اینکه حشرات در زیر پوست شما خزیده اند تا اعتقاد راسخ به ذوب شدن اندام های داخلی شما متغیر باشد.
برای دریافت تشخیص اختلال هذیان نیازی به داشتن یک نوع هذیان برجسته نیست. اصطلاحات “نوع مختلط” و “نوع نامشخص” برای توصیف مضامین هذیان منحصر به فرد یا چندگانه استفاده می شود.
علائم اختلال هذیان
هذیان علامت اولیه اختلال هذیانی است، اما اپیزودهای خلقی، توهمات و تغییرات رفتاری نیز ممکن است. DSM-۵-TR این تجربیات را در اختلال هذیانی به صورت زیر روشن می کند:
- اگر توهم وجود داشته باشد، با موضوع هذیانی همسو می شود (مثلاً اگر توهم در مورد آلودگی باشد، توهم در مورد آلودگی است).
- عملکرد کلی به طور قابل توجهی مختل نمی شود و رفتار به طور قابل توجهی غیرعادی نیست.
- اگر اپیزودهای خلقی رخ دهد، مختصر و نسبت به مدت یک دوره هذیانی هستند.
- هذیان ها معمولاً عجیب و غریب در نظر گرفته نمی شوند (غیر قابل قبول یا ناشی از تجربیات معمولی نیستند)، اما هذیان های عجیب و غریب نیز ممکن است.
اختلال هذیانی همچنین ممکن است شامل فقدان بینش (anosognosia) باشد، به این معنی که شما آگاهانه آگاه نیستید که الگوهای تفکر شما غیرعادی است.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یک اختلال روانی است که با چندین نمونه از ادراک تحریف شده از واقعیت مشخص می شود. طبق DSM-۵-TR، برای تشخیص اسکیزوفرنی، فرد باید حداقل دو علامت روان پریشی را نشان دهد که یکی از آنها توهم، هذیان یا تفکر آشفته است.
در حالی که هذیان ها اغلب با اسکیزوفرنی همراه هستند، در صورت وجود دو علامت اصلی دیگر، وجود هذیان برای تشخیص اسکیزوفرنی ضروری نیست.
علائم اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی می تواند دارای انواع اختلالات شناختی، رفتاری و عاطفی باشد که شدت آنها متفاوت است. علائم لازم برای تشخیص را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
- مثبت: علائمی که به عملکرد پایه اضافه می شوند، مانند:
- توهمات
- توهمات
- تفکر بی نظم
- عملکرد حرکتی نامرتب
- منفی: علائمی که عملکرد پایه را از بین می برند، مانند:
- کاهش توانایی تجربه لذت (آنهدونیا)
- کاهش در اقدام خود انگیزه و هدفمند (اجتناب)
- کاهش بیان عاطفی (عاطفه مسطح)
- کاهش خروجی گفتار (alogia)
- عدم علاقه به تعامل بین فردی (غیر اجتماعی)
علائم دیگری که برای تشخیص لازم نیست اما گاهی با اسکیزوفرنی همراه است عبارتند از:
- اپیزودهای خلقی
- عصبانیت نامناسب
- مسخ شخصیت
- غیرواقعی سازی
- اختلال شناختی (چالش هایی با حافظه، تمرکز، زبان و سایر عملکردهای اجرایی)
- آنوسوگنوزیا
- علائم عصبی
اختلال هذیانی در مقابل اسکیزوفرنی
اختلال هذیانی از نظر دامنه، شدت و مدت علائم با اسکیزوفرنی متفاوت است. سن شروع؛ و ثبات تشخیصی
دامنه علائم
اختلال هذیانی (DD) یک وضعیت پزشکی است که توسط افراد دارای باورهای غلط مشخص می شود، اگرچه ممکن است توهم نیز داشته باشد (منبع مطلب). این توهمات، در صورت وجود، مستقیماً با توهمات فعلی آنها مرتبط است. توجه به این نکته ضروری است که توهمات پیش نیازی برای تشخیص افراد مبتلا به اختلال هذیانی نیست و سایر علائم روان پریشی معمولاً در این اختلال دیده نمی شود.
از سوی دیگر، اسکیزوفرنی وضعیت پیچیده تری است که اغلب طیف وسیعی از علائم مانند علائم مثبت، منفی و شناختی را نشان می دهد. تمام جنبه های روان پریشی از جمله توهم و هذیان را در بر می گیرد. این توهمات و هذیان ها از ویژگی های بارز اسکیزوفرنی هستند.
شایان ذکر است که تا زمانی که سایر علائم روان پریشی وجود داشته باشد، حتی اگر دچار هذیان نشوند، می توان اسکیزوفرنی را تشخیص داد. این بدان معناست که وجود توهم، گفتار نامنظم، اختلال در توانایی های شناختی، یا اختلال در احساسات می تواند منجر به تشخیص اسکیزوفرنی شود.
شدت و مدت
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم – ویرایش متن (DSM-۵-TR)، که یک راهنمای تشخیصی پرکاربرد برای اختلالات روانی است، نشان می‌دهد که اختلال هذیانی عموماً شدت کمتری نسبت به اسکیزوفرنی دارد. در حالی که هذیان ها، که با وجود شواهد متناقض، باورهای نادرست ثابت هستند، می توانند بر بخش های خاصی از زندگی یک فرد مرتبط با موضوع آنها تأثیر بگذارند، اما معمولاً سایر جنبه های عملکرد را مختل نمی کند. به عنوان مثال، اگر فردی اختلال هذیانی را با نوعی توهم حسادت تجربه کند، ممکن است بر روابط عاشقانه او تأثیر منفی بگذارد، اما شغل، زندگی اجتماعی و تحصیلات او احتمالاً بی‌تأثیر می‌ماند.
توجه به این نکته ضروری است که اختلال هذیانی برای تشخیص فقط به مدت ۱ ماه نیاز به وجود علائم دارد. در مقابل، اسکیزوفرنی با اختلال فراگیرتر در زمینه های مختلف عملکرد، مانند کار، روابط و فعالیت های روزانه مشخص می شود. برای تشخیص اسکیزوفرنی، افراد باید حداقل به مدت ۶ ماه یا بیشتر علائم را به طور مداوم نشان دهند.
ثبات تشخیصی
اسکیزوفرنی یک بیماری مادام العمر است که می تواند پیش رونده باشد ، به خصوص اگر درمان نشود (منبع مطلب).
اختلال هذیانی همچنین می تواند یک بیماری مادام العمر باشد، اما در صورت ظهور علائم دیگر، تشخیص اولیه اختلال هذیانی ممکن است تغییر کند. به عنوان مثال، طبق یک مطالعه پیگیری ۴ ساله در بزرگسالان چینی، ۳۵٪ از افرادی که پس از اولین دوره روان پریشی خود تشخیص اختلال هذیانی را دریافت کردند، تا ۴ سال به تشخیص اسکیزوفرنی روی آوردند (منبع مطلب).
تحقیقات قدیمی تر در سال ۲۰۱۴ نشان می دهد که این تغییر در حدود ۲۰ درصد از افرادی که تشخیص اختلال هذیانی دریافت می کنند، رخ می دهد (منبع مطلب).
سن شروع
یکی دیگر از تفاوت های تعیین کننده بین اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی، سن شروع آن است. بر اساس بررسی در سال ۲۰۲۲ ، سن شروع اسکیزوفرنی از اواخر نوجوانی تا اوایل بزرگسالی است، در حالی که در اختلال هذیانی این سن میانسالی و بالاتر است (منبع مطلب).
آیا می توانید هم اختلال هذیانی و هم اسکیزوفرنی داشته باشید؟
اختلالات روان پریشی گاهی اوقات می توانند همزمان رخ دهند یا “همبود” باشند، به این معنی که می توانند با هم در یک فرد وجود داشته باشند (منبع مطلب).
این نشان می دهد که ممکن است فردی هم به اختلال هذیان و هم اسکیزوفرنی مبتلا شود، اگرچه چنین مواردی نسبتاً نادر هستند. به طور کلی، هنگامی که سایر علائم روان پریشی ایجاد می شود و منجر به اختلال قابل توجه می شود، تشخیص DD احتمالاً به سمت اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات سلامت روان تغییر می کند. با این حال، این شرایط همیشه ساده یا به راحتی طبقه بندی نمی شوند.
شایان ذکر است که ظهور علائم در حال تکامل می تواند به طور بالقوه منجر به یک تشخیص دوگانه شود که در آن فرد مبتلا به اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی تشخیص داده می شود. با این حال، مهم است که تأکید کنیم که در حال حاضر اطلاعات محدودی در مورد فراوانی این ترکیب خاص وجود دارد. تحقیقات در حال انجام است، و مطالعات بیشتری برای ارائه درک واضح‌تر از این که این دو اختلال به طور همزمان رخ می‌دهند، مورد نیاز است.
درمان اختلال هذیانی در مقابل اسکیزوفرنی
اختلالات هذیانی (DD) و اسکیزوفرنی شباهت هایی در رویکردهای درمانی خود دارند. شکل اولیه درمان هر دو اختلال شامل استفاده از داروهای ضد روان پریشی است. این داروها نقش مهمی در کاهش علائم روان پریشی ایفا می کنند، که می تواند تا حد زیادی عملکرد روزمره فرد را مختل کند، اثربخشی روان درمانی را محدود کند و حتی خطرات ایمنی ایجاد کند.
در ارتباط با داروهای ضد روان پریشی، روان درمانی جزء ضروری درمان می شود. به طور خاص، رویکردهای درمانی که بر ایجاد اعتماد و حصول اطمینان از یک محیط امن متمرکز است، استفاده می شود. ایجاد این پایه اعتماد و ایمنی افراد را قادر می‌سازد تا در ارتباطات باز شرکت کنند، که می‌تواند به ویژه هنگامی که با ادراک تغییر یافته از واقعیت دست و پنجه نرم می‌کند چالش‌برانگیز باشد.
در حالی که درمان شناختی رفتاری برای روان پریشی (CBTp) یک درمان تخصصی است که به طور خاص برای اختلالات روان پریشی استفاده می شود، انتخاب قالب درمانی ممکن است بر اساس نیازهای منحصر به فرد افرادی که با اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی دست و پنجه نرم می کنند، متفاوت باشد.
علاوه بر داروهای ضد روان پریشی، داروهای دیگری مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب، یا داروهای خواب آور ممکن است برای رفع علائم رایج تجربه شده همراه با اختلالات روان پریشی تجویز شوند. این داروها می توانند به کاهش علائمی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب کمک کنند و به روند کلی درمان کمک کنند.
به طور کلی، رویکرد درمانی به اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی شامل ترکیبی جامع از داروهای ضد روان پریشی، روان درمانی متمرکز بر اعتماد و ایمنی، و داروهای اضافی با هدف قرار دادن علائم خاص است. هدف کاهش علائم، بهبود عملکرد و افزایش رفاه کلی فرد است.
کلام پایانی
- اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی ممکن است شبیه به نظر برسند زیرا هر دو شامل وجود هذیان هستند، اما مهم است که بین این دو تفاوت قائل شویم، زیرا شرایط سلامت روانی مجزایی هستند.
- یکی از عوامل کلیدی در تشخیص اختلال هذیانی از اسکیزوفرنی، دامنه، شدت و طول مدت علائم است. اختلال هذیانی اساساً حول محور باورهای نادرست ثابت فرد می چرخد که به عنوان هذیان شناخته می شوند، که معمولاً غیرعجیب و محدود به یک موضوع خاص هستند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به شدت معتقد باشند که تحت تعقیب یا جاسوسی قرار می گیرند، از حسادت بی دلیل رنج می برند، یا استعدادهای استثنایی دارند که دیگران آن را تشخیص نمی دهند. این هذیان ها، اگرچه اغلب تزلزل ناپذیرند، اما ممکن است به طور قابل توجهی با عملکرد کلی روزانه تداخل نداشته باشند.
- در مقابل، اسکیزوفرنی مجموعه وسیع تری از علائم را در بر می گیرد که فراتر از هذیان است. افراد مبتلا به این بیماری اختلالات شناختی، عاطفی و رفتاری مختلفی را تجربه می کنند. هذیان در اسکیزوفرنی می تواند ماهیت متنوع و عجیبی داشته باشد، مانند اعتقاد راسخ به قدرت های ماوراء طبیعی یا احساس کنترل توسط نیروهای خارجی. علاوه بر این، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است با توهماتی روبرو شوند که شامل درک چیزهایی است که در واقع وجود ندارند، مانند شنیدن صداها یا دیدن چیزهایی که دیگران نمی توانند درک کنند.
- یکی دیگر از جنبه های مهم برای تشخیص این دو اختلال، پایداری تشخیص در طول زمان است. اختلال هذیانی معمولاً سازگارتر است و باورهای هذیانی در طول دوره بیماری نسبتاً پایدار می مانند. از سوی دیگر، اسکیزوفرنی اغلب یک الگوی نوسانی را نشان می دهد، با علائمی که در قسمت هایی به نام “قسمت های روان پریشی” ظاهر می شود. این دوره ها می توانند با دوره هایی از بهبودی جزئی یا کامل همراه شوند.
- سن شروع نیز بین اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی متفاوت است. اختلال هذیانی معمولاً در اواخر زندگی ظاهر می شود، معمولاً از اواسط بزرگسالی به بعد، در حالی که اسکیزوفرنی اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شود. با این حال، توجه به این نکته مهم است که اینها الگوهای کلی هستند و تجربیات فردی ممکن است متفاوت باشد.
