هیدرونفروز چیست؟
هیدرونفروز وضعیتی را توصیف می کند که در آن سیستم جمع آوری ادرار کلیه گشاد می شود. این حالت ممکن است یکطبیعی باشد یا ممکن است به دلیل یک بیماری زمینه ای یا وضعیت پزشکی باشد.
به طور معمول، کلیه مواد زائد خون را فیلتر کرده و آن را در ادرار دفع می کند. ادرار به کالیس های منفرد که لگن کلیه را تشکیل می دهند تخلیه می شود. این به داخل حالب، لوله ای که کلیه را به مثانه متصل می کند، تخلیه می شود. مجرای ادرار لوله ای است که مثانه را تخلیه می کند.
در حالی که انسداد شایع ترین علت هیدرونفروز است، ممکن است به دلیل مشکلاتی باشد که به طور مادرزادی در جنین رخ می دهد (قبل از تولد) یا ممکن است یک پاسخ فیزیولوژیک به بارداری باشد.
درصد زیادی از زنان باردار به هیدرونفروز یا هیدروورتر مبتلا می شوند. کارشناسان فکر می کنند که این تا حدی به دلیل تأثیرات پروژسترون بر حالب ها است که باعث کاهش تن آنها می شود.
از نظر فنی، هیدرونفروز به طور خاص تورم کلیه را توصیف می کند، در حالی که اصطلاح هیدروورتر برای توصیف تورم حالب استفاده می شود. هیدرونفروز ممکن است یک طرفه باشد که فقط یک کلیه را درگیر کند یا دو طرفه هر دو را درگیر کند.
یکی از عوارض هیدرونفروز که فیزیولوژیک نیست، کاهش عملکرد کلیه است. افزایش فشار مایع اضافی در کلیه، میزان فیلتراسیون خون را کاهش می دهد و ممکن است باعث آسیب ساختاری به سلول های کلیه شود.
این کاهش عملکرد اغلب در صورت اصلاح شرایط زمینه ای قابل برگشت است، اما اگر مدت زمان طولانی شود، آسیب اغلب دائمی است.
چه چیزی باعث هیدرونفروز می شود؟
علل متعددی برای هیدرونفروز وجود دارد که بر اساس محل تورم طبقه بندی می شوند و اینکه ایا علت ذاتی (واقع در سیستم جمع آوری ادرار)، بیرونی (خارج از سیستم جمع آوری) یا به دلیل تغییر در عملکرد بخش هایی از سیستم ادراری است.
نمونه هایی از علل ذاتی هیدرونفروز
حالب
- سنگ کلیه احتمالا شایع ترین دلیل برای هیدرونفروز یک طرفه سنگ کلیه است که باعث انسداد حالب می شود. سنگ به تدریج از کلیه به مثانه حرکت می کند، اما اگر در حالی که در حالب است، مانند یک سد عمل کند، ادرار دوباره بالا می رود و باعث تورم کلیه می شود. این به عنوان یک مانع ذاتی طبقه بندی می شود.
- لخته شدن خون
- تنگی یا زخم
مثانه
- سرطان مثانه
- سنگ مثانه
- سیستوزل
- انقباض گردن مثانه
مجرای ادرار
- ناتوانی در خالی کردن مثانه (احتباس ادرار) به هر دلیلی ممکن است باعث هیدرونفروز دو طرفه شود.
- تنگی مجرای ادرار
- دریچه های مجرای ادرار
- سرطان مجرای ادرار
نمونه هایی از علل بیرونی هیدرونفروز
حالب
- تومورها یا سرطان هایی که حالب را فشرده می کنند و از جریان ادرار جلوگیری می کنند. به عنوان مثال می توان به لنفوم و سارکوم اشاره کرد، به خصوص اگر در خلف صفاق قرار داشته باشند، جایی که کلیه ها و حالب ها در پشت کیسه ای که روده را در بر می گیرد، قرار دارند.
- فیبروز خلفی صفاقی
- سندرم ورید تخمدان
- سرطان دهانه رحم
- سرطان پروستات
- بارداری
- پرولاپس رحم
- اسکار ناشی از پرتودرمانی
مجرای ادرار
- هیپرتروفی پروستات یا تورم یک علت شایع احتباس ادراری و هیدرونفروز متعاقب آن، در مردان است.
- سرطان پروستات
نمونه هایی از علل عملکردی هیدرونفروز
مثانه
- مثانه نوروژنیک یا ناتوانی مثانه در عملکرد صحیح به دلیل آسیب به اعصاب تامین کننده آن رخ می دهد. این ممکن است در تومورهای مغزی، صدمات یا تومورهای نخاعی، مولتیپل اسکلروزیس و دیابت در میان علل دیگر رخ دهد.
- ریفلاکس وزیکوورترال که در آن ادرار به سمت عقب از مثانه به حالب جریان می یابد. هیدرونفروز قبل از تولد یک مثال است، اگرچه ممکن است در هر زمانی از زندگی رخ دهد.
علائم هیدرونفروز چیست؟
ممکن است علائم مستقیم هیدرونفروز بسته به علت اصلی وجود داشته باشد یا نباشد.
درد درافراد مبتلا به هیدرونفروز حاد، به عنوان مثال علائم کولیک کلیوی ناشی از سنگ کلیه، با درد شدید پهلو یا کمر درد به کشاله ران، همراه با تهوع، استفراغ و عرق کردن آغازمی شود.
درد کولیک می آید و می رود و شدت آن ممکن است باعث شود که فرد بپیچد یا بغلتد یا از شدت درد به سرعت حرکت کند. ممکن است در ادرار خون دیده شود.
هیدرونفروز مزمن با گذشت زمان ایجاد می شود و ممکن است علائم خاصی وجود نداشته باشد. تومورها در لگن یا انسداد مثانه ممکن است بی سر و صدا ایجاد شوند و ممکن است فرد علائم نارسایی کلیه را داشته باشد.
اینها اغلب غیراختصاصی هستند و ممکن است شامل ضعف، درد قفسه سینه، تنگی نفس، تورم پا، حالت تهوع و استفراغ باشند. اگر ناهنجاری های الکترولیت به دلیل ناتوانی کلیه ها در تنظیم سدیم، پتاسیم و کلسیم رخ دهد، ممکن است اختلالات ریتم قلب و اسپاسم عضلانی ایجاد شود.
چه زمانی باید به دنبال مراقبت های پزشکی برای هیدرونفروز باشم؟
فرد مبتلا به هیدرونفروز حاد معمولا درد قابل توجهی را دارد و نیاز به کمک های اضطراری برای کنترل درد دارد.
خون در ادرار هرگز طبیعی نیست و نباید نادیده گرفته شود. دلیل خون در ادرار در زنان، اغلب به دلیل عفونت مثانه است، اما علل دیگر شامل سنگ کلیه، تومورها و گاهی اوقات با آپاندیسیت است.
افرادی که مبتلا به هیدرونفروز تشخیص داده شده اند و تب دارند باید فورا ویزیت شوند. اگر عفونت دستگاه ادراری رخ دهد و جریان ادرار کاهش یابد، خطر ابتلا به باکتریمی (عفونت باکتریایی جریان خون) وجود دارد.
هیدرونفروز یک اورژانس واقعی در بیماران با تنها یک کلیه است و اگر فرد گمان می برد که تنها کلیه ی او در معرض خطر است، مراقبت های پزشکی فوری باید قابل دسترسی باشد.
پزشکان چگونه هیدرونفروز را تشخیص می دهند؟
تشخیص با گرفتن سابقه علائمی که بیمار تجربه می کند آغاز می شود. پزشک سوالاتی را مطرح می کند که هدایت می کند که آیا ازمایش های بیشتری باید انجام شود یا خیر. بررسی سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی بیمار ممکن است مفید باشد.
بسته به وضعیت و اینکه آیا شروع حاد علائم وجود دارد، معاینه فیزیکی ممکن است حساسیت در پهلو یا جایی که کلیه ها قرار دارند را نشان دهد.
مثانه ممکن است در هنگام بررسی شکم متورم شود. معمولا در مردان، معاینه رکتوم برای ارزیابی اندازه پروستات انجام می شود. در زنان، معاینه لگن ممکن است برای ارزیابی رحم و تخمدان ها انجام شود.
تست های ازمایشگاهی
آزمایش های زیر ممکن است بسته به آنچه که تشخیص بالقوه در نظر گرفته می شود، تجویز شوند.
- آزمایش ادرار برای جستجوی خون، عفونت یا سلول های غیر طبیعی
- شمارش کامل خون (CBC) که ممکن است کم خونی یا عفونت بالقوه را نشان دهد.
- تجزیه و تحلیل الکترولیت ممکن است در هیدرونفروز مزمن مفید باشد زیرا کلیه ها مسئول حفظ و تعادل غلظت خود در جریان خون هستند.
- نیتروژن اوره خون( BUN)، کراتینین و میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) آزمایش های خونی هستند که به ارزیابی عملکرد کلیه کمک می کنند.
مطالعات تصویربرداری
سی تی اسکن شکم می تواند برای ارزیابی آناتومی کلیه و تشخیص هیدرونفروز انجام شود. همچنین ممکن است به پزشک اجازه دهد تا به دنبال علت اصلی از جمله سنگ کلیه یا ساختارهایی باشد که سیستم جمع آوری ادرار را فشرده می کنند.
بسته به وضعیت و نگرانی های پزشک، سی تی اسکن ممکن است با یا بدون رنگ کنتراست تزریق شده به ورید و با یا بدون کنتراست خوراکی (که بیمار می نوشد) برای تشریح روده انجام شود. به طور معمول، برای سنگ کلیه، نه کنتراست خوراکی و نه داخل وریدی مورد نیاز است.
سونوگرافی یکی دیگر از مطالعات تصویربرداری است که می تواند برای جستجوی هیدرونفروز انجام شود. کیفیت آزمایش به مهارت سونوگرافیست در ارزیابی ساختارهای شکم و خلف صفاق بستگی دارد.
سونوگرافی یک روش غیر تهاجمی و سریع برای اهداف غربالگری است و همچنین در زنان باردار که نگرانی های مربوط به تشعشع وجود دارد مفید است.
پیلوگرافی داخل وریدی (IVP) بیشتر با سی تی اسکن جایگزین شده است، اما در تشخیص برخی بیماران نقش دارد و استفاده از آن در حال حاضر محدود است.
اشعه ایکس KUB (اشعه ایکس که کلیه، حالب و مثانه را نشان می دهد) توسط برخی اورولوژیست ها برای طبقه بندی سنگ کلیه به عنوان پرتوزا یا رادیولوسنت استفاده می شود و ممکن است از اشعه ایکس KUB برای تعیین اینکه آیا سنگ قادر به مهاجرت به پایین است استفاده شود.
درمان هیدرونفروز چیست؟
هدف از درمان هیدرونفروز، شروع مجدد جریان آزاد ادرار از کلیه و کاهش تورم و فشاری است که باعث ایجاد و کاهش عملکرد کلیه می شود.
مراقبت اولیه از بیمار با هدف به حداقل رساندن درد و جلوگیری از عفونت های دستگاه ادراری است. در غیر این صورت ممکن است نیاز به مداخله جراحی باشد.
زمان انجام این روش به علت اصلی هیدرونفروز و هیدروورتر و شرایط پزشکی مرتبط با آن بستگی دارد.
به عنوان مثال، اگر جریان ادرار به طور کامل توسط سنگ مسدود نشود، ممکن است به بیماران مبتلا به سنگ کلیه اجازه داده شود ۱ تا ۲ هفته فقط با کنترل درد، سنگ را دفع کنند. با این حال، اگر بیمار دچار عفونت شود یا فقط یک کلیه داشته باشد، مداخله جراحی ممکن است به صورت اورژانسی برای برداشتن سنگ انجام شود.
سنگ شکنی موج شوک (SWL یا سنگ شکنی با موج شوک برون بدنی) رایج ترین روش درمانی برای سنگ کلیه در ایالات متحده است.
امواج شوک از خارج از بدن سنگ کلیه را هدف قرار می دهد که سنگ را به قطعات ریز تکه تکه می کند که می توانند از دستگاه ادراری خارج شوند.
برای بیماران مبتلا به احتباس ادرار و بزرگ شدن مثانه به عنوان علت هیدرونفروز، کاتتریزاسیون مثانه ممکن است تنها چیزی باشد که برای درمان اولیه لازم است.
برای بیماران مبتلا به تنگی حالب یا سنگ هایی که برداشتن آنها دشوار است، متخصص اورولوژی ممکن است استنتی را در حالب قرار دهد که انسداد را دور می زند و اجازه می دهد ادرار از کلیه جریان یابد.
با استفاده از یک دوربین فیبر نوری که از طریق مجرای ادرار به مثانه وارد می شود، متخصص اورولوژی می تواند محل ورود حالب را تجسم کند و می تواند استنت را از طریق حالب به داخل لگن کلیه با دور زدن هر گونه انسداد بپیچد.
هنگامی که استنت نمی تواند قرار داده شود، یک روش جایگزین، قرار دادن یک لوله نفروستومی از راه پوست است. یک متخصص اورولوژی یا رادیولوژیست مداخله ای از فلوروسکوپی برای وارد کردن لوله از طریق پهلو مستقیماً به کلیه استفاده می کند تا ادرار تخلیه شود.
برخی از شرایط، به عنوان مثال، فیبروز خلفی صفاقی یا تومورها، ممکن است نیاز به استروئید درمانی، یک عمل یا لاپاراسکوپی برای تسکین هیدرونفروز یا هیدروورتر داشته باشند، در حالی که درمان قلیایی‌سازی خوراکی ممکن است برای حل کردن سنگ‌های کلیه با اسید اوریک استفاده شود.
عوارض هیدرونفروز چیست؟
اگر هیدرونفروز درمان نشود، افزایش فشار در کلیه ممکن است توانایی کلیه را برای فیلتر کردن خون، حذف مواد زائد و تولید ادرار و همچنین تنظیم الکترولیت ها در بدن کاهش دهد.
هیدرونفروز می تواند منجر به عفونت کلیه و در برخی موارد از دست دادن کامل عملکرد کلیه یا مرگ شود. عملکرد کلیه تقریبا بلافاصله با شروع هیدرونفروز شروع به کاهش می کند اما اگر تورم برطرف شود، برگشت پذیر است. معمولا کلیه ها به خوبی بهبود می یابند حتی اگر انسداد تا ۶ هفته طول بکشد.
اصطلاح هیدرونفروز حاد ممکن است زمانی استفاده شود که پس از رفع تورم کلیه، عملکرد کلیه به حالت عادی بازگردد. هیدرونفروز مزمن به توسعه تدریجی انسداد و از دست دادن آهسته ی عملکرد کلیه اشاره دارد.
آیا امکان جلوگیری از هیدرونفروز وجود دارد؟
از آنجایی که هیدرونفروز وضعیتی است که به دلیل یک علت زمینه ای رخ می دهد، پیشگیری به اجتناب از علت زمینه ای بستگی دارد.
به عنوان مثال، افراد مبتلا به سنگ کلیه که باعث انسداد حالب و هیدرونفروز می شوند، ممکن است بتوانند با هیدراته ماندن (دریافت آب به میزان حداقل ۱.۵ تا ۲ لیتر در روز)، شانس سنگ های عود کننده را کاهش دهند.
نکاتی که باید در مورد هیدرونفروز بدانید
- هیدرونفروز تورم کلیه را توصیف می کند که ناشی از ناتوانی ادرار در تخلیه از کلیه به مثانه است.
- هیدرواورِتِر (Hydroureter) تورم حالب را توصیف می کند، لوله ای که کلیه را به مثانه متصل می کند.
- انسداد ممکن است در هر سطحی از سیستم جمع آوری ادرار از کلیه تا حالب و مثانه تا مجرای ادرار رخ دهد.
- بسته به محل و علت انسداد، هیدرونفروز ممکن است یک طرفه باشد که یک کلیه را درگیر کند یا دو طرفه هر دو را درگیر کند.
- افزایش فشار ناشی از هیدرونفروز به طور بالقوه می تواند عملکرد کلیه را به خطر بیندازد اگر در یک دوره زمانی معقول برطرف نشود.
- علائم هیدرونفروز بستگی به این دارد که آیا تورم به صورت حاد رخ می دهد یا به تدریج پیشرفت می کند. اگر این یک انسداد حاد باشد، علائم ممکن است شامل درد، حالت تهوع و استفراغ باشد.
- درمان هیدرونفروز با هدف بازگرداندن جریان ادرار از کلیه آسیب دیده انجام می شود. بسته به علت زمینه‌ای، ممکن است برای اصلاح مشکل به دارو یا جراحی نیاز باشد.
