آمیلوئیدوز یک بیماری غیر معمول است که با تجمع پروتئین آمیلوئید در اندام ها مشخص می شود. آمیلوئید شکل نابهنجار پروتئینی است که به طور معمول توسط بدن تولید می شود. با این حال، به راحتی تخریب نمی شود.
این بیماری می تواند بر تعداد بی شماری از اندام ها مانند قلب، کلیه ها، کبد، طحال، سیستم عصبی و دستگاه گوارش تأثیر بگذارد. تجمع این پروتئین در اندام ها منجر به کاهش ظرفیت برای عملکرد مناسب می شود.
اگرچه آمیلوئیدوز هیچ درمان شناخته شده ای ندارد، اما با درمان مناسب، می توان علائم و تولید آمیلوئید را به طور موثر مدیریت کرد. این مقاله ماهیت آمیلوئیدوز را توضیح می دهد و موضوعاتی مانند علائم، علل، انواع و اطلاعات مرتبط اضافی را در بر می گیرد.
آمیلوئیدوز چیست؟
آمیلوئیدوز، که گاهی به عنوان یک اختلال تاخوردگی نادرست پروتئین نامیده می شود، عمدتاً به دلیل وجود پروتئین های نادرست تا شده ایجاد می شود. پروتئین خاص دخیل در این وضعیت در بین انواع مختلف آمیلوئیدوز متفاوت است.
در شرایط عادی، پروتئین‌های آمیلوئید عملکردهای ضروری را در بدن انجام می‌دهند، مانند تقویت ایمنی یا تنظیم تعادل مایعات و فرآیندهای مختلف بدن. پس از انجام وظایف تعیین شده، این پروتئین ها از جریان خون خارج می شوند. با این حال، در زمینه آمیلوئیدوز، این پروتئین ها به اشتباه تا می شوند، شکل های غیر طبیعی به خود می گیرند و متعاقباً در اندام ها تجمع می یابند.
آمیلوئیدوز را می توان به عنوان سیستمیک طبقه بندی کرد که کل بدن یا اندام های متعدد را تحت تاثیر قرار می دهد، یا موضعی که فقط یک اندام یا ناحیه خاصی از بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. در مقابل، آمیلوئیدوز موضعی به یک اندام یا ناحیه بدن محدود می شود.
علائم آمیلوئیدوز
علائم آمیلوئیدوز به طور نامحسوس شروع می شود و بسته به محل تجمع پروتئین های آمیلوئید متفاوت خواهد بود.
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد (منبع مطلب):
- تغییرات پوستی، از جمله ضخیم شدن مومی شکل، کبودی روی قفسه سینه، صورت و پلک ها و لکه های بنفش در اطراف چشم
- خستگی شدید
- سرگیجه یا نزدیک به غش هنگام ایستادن به دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن اعصاب کنترل کننده فشار خون
- بی‌حسی، گزگز، ضعف یا درد در دست‌ها یا پاها – این به این دلیل است که پروتئین‌های آمیلوئید در اعصاب انگشتان دست، انگشتان پا و کف پا جمع می‌شوند.
- تغییرات ادرار (از جمله ادرار کف آلود) زمانی که آمیلوئیدوز به کلیه ها آسیب می رساند و باعث نشت پروتئین ها از خون به داخل ادرار می شود.
- تورم در پاها، مچ پا و ساق پا
- اسهال یا یبوست اگر آمیلوئیدوز بر اعصاب کنترل کننده روده تأثیر بگذارد
- مشکلات سیستم گوارشی که بر هضم و جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد
- اگر این عارضه بر عضلات زبان تأثیر بگذارد، بزرگ شدن زبان
- بزرگ شدن عضلات به خصوص در اطراف شانه ها
- کاهش وزن غیر عمدی و قابل توجه به دلیل از دست دادن پروتئین و کاهش اشتها
- ضربان قلب نامنظم، تنگی نفس حتی با فعالیت سبک، و/یا علائم نارسایی قلبی در صورتی که آمیلوئیدوز قلب را تحت تاثیر قرار دهد.
از آنجا که برخی از انواع آمیلوئیدوز می تواند بیش از یک اندام یا چندین بافت را تحت تاثیر قرار دهد، ممکن است علائمی را تجربه کنید که بیش از یک ناحیه بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین این امکان وجود دارد که اصلاً علائمی نداشته باشید، مخصوصاً در اوایل.
علت آمیلوئیدوز چیست؟
آمیلوئیدوز زمانی رخ می‌دهد که پروتئین‌های آمیلوئید در یک یا چند اندام فرد جمع می‌شوند و عملکرد مناسب آنها را مختل می‌کنند. این وضعیت می تواند یا یک اثر جانبی یک مسئله سلامتی دیگر باشد یا به خودی خود به عنوان یک بیماری اولیه ظاهر شود.
علاوه بر این، آمیلوئیدوز می تواند در افرادی که تحت دیالیز طولانی مدت هستند، ظاهر شود. علت این رخداد را می توان در برخی موارد به جهش ژنی نسبت داد، اما در موارد دیگر، ناشناس باقی می ماند.
ناهنجاری های ژنتیکی مرتبط با آمیلوئیدوز در بدو تولد وجود دارد و با افزایش خطر ابتلا به این بیماری مرتبط است. علاوه بر این، نوع خاصی از ناهنجاری ژن می تواند منجر به عوارض بیماری شود یا بر سنی که علائم در آن ظاهر می شوند و پیشرفت بیماری تأثیر بگذارد (منبع مطلب).
راهی برای پیشگیری از آمیلوئیدوز وجود ندارد
متأسفانه، هیچ روش شناخته شده ای برای پیشگیری از آمیلوئیدوز وجود ندارد، زیرا علت دقیق آن ناشناخته است. اگرچه محققان ژن‌های خاصی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند، تغییر این ژن‌ها گزینه‌ای امکان‌پذیر نیست.
انواع آمیلوئیدوز
آمیلوئیدوز بر اساس پروتئین های خاصی که رسوبات آمیلوئید را تشکیل می دهند و مکان هایی که پروتئین آمیلوئید تجمع می یابد طبقه بندی می شود. برخی از اشکال این وضعیت تهدید کننده زندگی هستند، در حالی که برخی دیگر آسیب کمتری دارند.
شایع ترین انواع آمیلوئیدوز شامل آمیلوئیدوز با زنجیره سبک (AL)، آمیلوئیدوز خود ایمنی (AA)، آمیلوئیدوز میکروگلوبولین بتا (Abeta2m)، آمیلوئیدوز ترانس تیرتین (ATTR)، آمیلوئیدوز موضعی (ALoc) و ATTR نوع وحشی است.
آمیلوئیدوز با زنجیره سبک
آمیلوئیدوز با زنجیره سبک که به آن آمیلوئیدوز اولیه نیز گفته می شود، شایع ترین نوع است که ۷۰ درصد افراد مبتلا به آمیلوئیدوز را تشکیل می دهد (منبع مطلب). سیستم ایمنی بدن آنتی بادی های غیر طبیعی به نام زنجیره های سبک با آمیلوئیدوز AL تولید می کند.
سلول های پلاسما طبیعی (نوعی سلول مغز استخوان) آنتی بادی ها (پروتئین هایی که با عفونت ها مبارزه می کنند) تولید می کنند. اما گاهی اوقات، سلول‌های پلاسما می‌توانند قطعات اضافی آنتی‌بادی به نام زنجیره‌های سبک تولید کنند که به اشتباه تا می‌شوند و به هم متصل می‌شوند و فیبرهای آمیلوئیدی را تشکیل می‌دهند. پروتئین های آمیلوئید در جریان خون گردش می کنند و در سراسر بدن رسوب می کنند.
آمیلوئیدوز خود ایمنی (AA)
آمیلوئیدوز خودایمنی (AA) که به عنوان آمیلوئیدوز ثانویه نیز شناخته می شود، در نتیجه واکنش یک بیماری التهابی مزمن یا عفونت مداوم ایجاد می شود. این شکل از آمیلوئیدوز عمدتاً کلیه ها را تحت تأثیر قرار می دهد و تقریباً ۸۰ درصد موارد را تشکیل می دهد.
در این نوع آمیلوئیدوز، پروتئین دخیل آمیلوئید A سرم است که معمولاً جزئی از پاسخ التهابی است. با این حال، این روند همیشه در افراد مبتلا به بیماری های التهابی مزمن رخ نمی دهد. افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید (RA) و بیماری التهابی روده (IBD) در معرض بالاترین خطر ابتلا به آمیلوئیدوز ثانویه هستند.
علاوه بر این، آمیلوئیدوز AA با شرایط ارثی که فرآیندهای ژنی را مختل می کند، مانند تب مدیترانه ای خانوادگی، که با دوره های تب همراه با درد در شکم، قفسه سینه یا مفاصل مشخص می شود، همراه است (منبع مطلب).
بتا-۲ میکروگلوبولین آمیلوئیدوز (Abeta2m)
افراد مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی طولانی مدت که تحت درمان های طولانی دیالیز قرار گرفته اند، به ویژه در معرض آمیلوئیدوز میکروگلوبولین بتا-۲ (Abeta2m) هستند. این وضعیت با تجمع رسوبات آمیلوئیدی متشکل از میکروگلوبولین بتا-۲ مشخص می شود، پروتئینی که معمولاً در سطوح سلول ها یافت می شود و به مقدار متوسطی در خون و ادرار وجود دارد. در این شرایط، اختلال در عملکرد کلیه از حذف موثر این پروتئین ها و در نتیجه رسوب آنها در مفاصل و تاندون ها جلوگیری می کند (منبع مطلب).
ترانس تیرتین (ATTR) آمیلوئیدوز
آمیلوئیدوز ATTR یک شکل ارثی از بیماری است که اغلب در خانواده ها ظاهر می شود. علت آن به جهش در ژن ترانس تیرتین (TTR) مربوط می شود که منجر به تشکیل پروتئین های ترانس تیرتین ناهنجار می شود. به طور معمول ، این پروتئین ها مسئول انتقال هورمون تیروئید (تیروکسین) و رتینول (ویتامین A) به کبد هستند (منبع مطلب).
با این حال ، پروتئین های منحرف الیاف آمیلوئید را تشکیل می دهند که در صورت وجود بیش از حد ، می توانند در دوران میانسالی یا مراحل بعدی زندگی به نوروپاتی و کاردیومیوپاتی منجر شوند.
آمیلوئیدوز موضعی (ALoc)
آمیلوئیدوز موضعی شامل انواع مختلفی است که یکی از آنها ALoc است. این شکل از بیماری با وجود رسوبات آمیلوئید موضعی در راه هوایی، پوست، چشم ها و مجاری ادراری مشخص می شود. این رسوبات از تولید موضعی زنجیره های سبک ایمونوگلوبولین، بر خلاف آنهایی که از سلول های پلاسما در مغز استخوان به دست می آیند، به وجود می آیند.
ATTR نوع وحشی
ATTR نوع وحشی مربوط به پیری است و اغلب مردان بالای ۷۵ سال را مبتلا می کند .
تشخیص آمیلوئیدوز
تشخیص به موقع آمیلوئیدوز برای جلوگیری از آسیب اندام بسیار مهم است، اما این وضعیت اغلب نادیده گرفته می شود زیرا علائم آن می تواند علائم بیماری های دیگر را تقلید کند. برای تسهیل فرآیند تشخیصی، ارائه یک گزارش جامع از تاریخچه پزشکی و علائم به پزشک خود بسیار سودمند است و آنها را قادر می‌سازد تا مناسب‌ترین آزمایش‌ها را تعیین کنند.
پزشک شما فرآیند تشخیص را با یک معاینه فیزیکی کامل و به دنبال آن ارزیابی عمیق سابقه پزشکی شما آغاز می کند. این ارزیابی ممکن است شامل انواع تست‌های آزمایشگاهی و روش‌های تصویربرداری برای تایید تشخیص آمیلوئیدوز باشد که ممکن است شامل موارد زیر باشد (منبع مطلب):
- آزمایش خون و ادرار : هم آزمایش خون و هم آزمایش ادرار می تواند سطح پروتئین آمیلوئید را بررسی کند. آزمایش خون همچنین می تواند عملکرد تیروئید و کبد را بررسی کند.
- بیوپسی : با بیوپسی، پزشک شما نمونه‌ای از بافت را از کبد، کلیه‌ها، اعصاب، قلب یا اندام دیگری برمی‌دارد تا بفهمد چه نوع رسوبات آمیلوئیدی ممکن است داشته باشید.
- بیوپسی مغز استخوان : بیوپسی مغز استخوان بافت را از داخل استخوان خارج می کند. سپس این نمونه ها برای بررسی سلول های غیر طبیعی به آزمایشگاه فرستاده می شوند.
- اکوکاردیوگرافی : این تست تصویربرداری از امواج صوتی برای گرفتن عکس از قلب استفاده می کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): تصویربرداری MRI می تواند تصاویر دقیقی از اندام ها و بافت های بدن را نشان دهد. MRI همچنین می تواند برای مشاهده ساختار و عملکرد قلب شما استفاده شود.
- تصویربرداری هسته ای : این نوع تصویربرداری از مواد رادیواکتیو تزریق شده در ورید برای مشاهده قلب و جستجوی آسیب یا نشانه های آمیلوئیدوز استفاده می کند. همچنین می تواند به پزشک شما کمک کند تا نوع آمیلوئیدوز را تعیین کند.
ایمونوهیستوشیمی (IHC) می تواند برای زیرگروه آمیلوئیدوز استفاده شود. این آزمایش شامل جمع‌آوری نمونه‌های بافتی برای شناسایی پروتئین‌های آمیلوئیدی خاص در سطح سلول‌ها است. آزمایش الکتروفورز پروتئین ممکن است همراه با آزمایش IHC انجام شود، زیرا می تواند وجود اکثر شرایط آمیلوئیدوز را تشخیص دهد.
درمان آمیلوئیدوز
آمیلوئیدوز، یک بیماری مزمن و در حال حاضر غیر قابل درمان است، می تواند از طریق روش های درمانی مختلف متناسب با نوع و علائم خاص مدیریت شود. چشم انداز درمانی آمیلوئیدوز چند وجهی است، زیرا طیف وسیعی از استراتژی ها را برای کاهش علائم و مهار تولید آمیلوئید در بر می گیرد.
برای آمیلوئیدوز ثانویه یا زیرگروه خودایمنی، شروع درمان منوط به پرداختن به بیماری زمینه ای است. به عنوان مثال، اگر علت اصلی آرتریت روماتوئید (RA) یا بیماری التهابی روده (IBD) باشد، این بیماری با داروهای بیولوژیک و داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs) درمان می شود. با کاهش التهاب، معمولاً تسکین علامتی به دنبال دارد.
پزشک شما همچنین ممکن است داروهایی را تجویز کند که برای پاکسازی فیبرهای آمیلوئید از جریان خون طراحی شده اند، مانند کورتیکواستروئیدها، شیمی درمانی و داروهای ایمونوتراپی.
در مورد انواع آمیلوئیدوز ارثی، پیوند کبد به عنوان موثرترین روش برای جلوگیری از پیشرفت بیماری ظاهر می شود. یک کبد جدید پروتئین های غیر طبیعی آمیلوئید تولید نمی کند. محققان همچنین در حال بررسی درمان های ابتکاری برای جلوگیری از رسوب پروتئین های آمیلوئید در اندام های افراد مبتلا به این زیرگروه ارثی هستند.
درمان‌های آمیلوئیدوز اولیه شامل کورتیکواستروئیدها و داروهای شیمی‌درمانی مانند Velcade (بورتزومیب) است. این درمان ها می توانند آسیب اندام ها را کاهش دهند، کیفیت زندگی را افزایش دهند و حتی عمر را طولانی کنند.
محققان در حال بررسی شیمی‌درمانی با دوز بالا و به دنبال آن پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ به عنوان یک درمان بالقوه برای آمیلوئیدوز اولیه، با هدف طولانی‌تر کردن بقا هستند. پیوند سلول‌های بنیادی اتولوگ مستلزم برداشت سلول‌های بنیادی خود از خون، متعاقباً تحت شیمی‌درمانی با دوز بالا، و در نهایت، معرفی مجدد سلول‌های بنیادی برای بازسازی مجدد مغز استخوان است.
برای افراد مبتلا به آسیب کلیه مرتبط با آمیلوئیدوز، دیالیز ممکن است برای فیلتر کردن مواد زائد، نمک ها و مایعات از خون به طور منظم لازم باشد. سایر زیرگروه های آمیلوئیدوز با رفع علائم و استفاده از داروهایی که فیبرهای آمیلوئید را از جریان خون پاک می کنند، مدیریت می شوند.
عوارض مرتبط با آمیلوئیدوز
درمان آمیلوئیدوز می تواند علائم را کاهش دهد و از عوارض مرتبط با بیماری جلوگیری کند. عوارض مرتبط با آمیلوئیدوز شامل نارسایی کلیه و قلب و مشکلات سیستم عصبی به شرح زیر است (منبع مطلب):
- نارسایی کلیه : پروتئین های آمیلوئید می توانند بر توانایی کلیه ها در حذف مواد زائد از بدن تأثیر بگذارند و در نهایت منجر به نارسایی کلیه شوند.
- نارسایی قلبی : پروتئین‌های آمیلوئید توانایی قلب برای پر شدن صحیح از خون را با ضربان قلب کاهش می‌دهند، که منجر به خون کمتر در هر ضربان قلب می‌شود. همچنین می تواند سیستم الکتریکی قلب را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به مشکلات ریتم قلب شود. مشکلات قلبی آمیلوئیدوز در صورت عدم توجه می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
- مشکلات سیستم عصبی : آمیلوئیدوز می تواند باعث آسیب عصبی، درد، بی حسی و گزگز در دست ها و پاها شود. همچنین ممکن است بر روی اعصابی که فشار خون و عملکرد روده را کنترل می کنند تأثیر بگذارد.
چه کسانی در معرض خطر آمیلوئیدوز هستند؟
برخی عوامل خطر می توانند فرد را مستعد ابتلا به آمیلوئیدوز کنند. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سن : اکثر افرادی که آمیلوئیدوز تشخیص داده می شوند بین ۵۰ تا ۶۵ سال سن دارند، اگرچه افراد ۲۰ ساله نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند (منبع مطلب).
- سایر بیماری ها : افراد مبتلا به عفونت های مزمن و بیماری های التهابی خطر ابتلا به آمیلوئیدوز را افزایش می دهند.
- سابقه خانوادگی : برخی از انواع آمیلوئیدوز ارثی هستند.
- نژاد : در افراد آفریقایی تبار حامل جهش ژنتیکی مرتبط با برخی از انواع آمیلوئیدوز افزایش یافته است.
- دیالیز کلیه : در افرادی که دیالیز می‌شوند، پروتئین‌های آمیلوئید غیرطبیعی می‌توانند در خون رسوب کرده و در بافت رسوب کنند.
- مولتیپل میلوما : حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مبتلا به مولتیپل میلوما دچار آمیلوئیدوز AL می شوند (منبع مطلب). مولتیپل میلوما نوعی سرطان است که در سلول های پلاسما شکل می گیرد.
چشم انداز و امید به زندگی
مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده پیش آگهی و امید به زندگی در آمیلوئیدوز، میزان تأثیرگذاری قلب توسط پروتئین‌های آمیلوئید است.
پیامدهای مربوط به قلب، کلیه ها، دستگاه گوارش و سیستم عصبی نیز بر پیش آگهی و امید به زندگی تأثیر می گذارد. طول عمر بسته به نوع آمیلوئیدوز و اثربخشی درمان می تواند متفاوت باشد. اشکال خاصی به طور بالقوه تهدید کننده زندگی یا کشنده هستند، در حالی که برخی دیگر را می توان با موفقیت مدیریت کرد.
به عنوان مثال، درمان آمیلوئیدوز AL می تواند به طور قابل توجهی امید به زندگی فرد را بهبود بخشد و برخی از بیماران بهبودی طولانی مدت را تجربه می کنند. در مطالعه‌ای روی ۴۶ بیمار مبتلا به آمیلوئیدوز AL، ۳۳ درصد از افرادی که دگزامتازون و ملفالان دریافت می‌کردند بهبودی کامل داشتند. بدون درمان مناسب یا موفقیت آمیز، این بیماری کشنده خواهد بود.
نتیجه برای افراد مبتلا به آمیلوئیدوز AA به طور کلی زمانی مطلوب است که علت زمینه ای به طور موثر مورد توجه قرار گیرد، به ویژه اگر زود تشخیص داده شود. مداخله زودهنگام می تواند رسوب آمیلوئید را معکوس کند و از آسیب کلیه جلوگیری کند.
جهش‌های ژنتیکی مرتبط با آمیلوئیدوز ATTR می‌توانند پیامدهای بیماری و امید به زندگی را تقویت یا کاهش دهند. شایع ترین جهش ژنی مرتبط با این بیماری V30M است و افراد مبتلا به این جهش تمایل دارند به پیوند کبد پاسخ مثبت دهند و امید به زندگی را بهبود بخشند. در صورت عدم درمان، این بیماری طی ۷ تا ۱۰ سال می تواند کشنده باشد.
افراد مبتلا به ATTR نوع وحشی معمولاً نتایج بهتری را نسبت به افراد مبتلا به آمیلوئیدوز AL یا آمیلوئیدوز ATTR تجربه می کنند. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۵، ۸۵ درصد از شرکت کنندگان مبتلا به ATTR نوع وحشی فراتر از پیگیری یک ساله خود زنده ماندند. با این حال، عوارض شدید قلبی با پیامدهای بدتری همراه بود. قابل ذکر است، انجام پیوند قلب به طور قابل توجهی امید به زندگی را افزایش داد.
تشخیص این امر ضروری است که عوامل متعددی بر امید به زندگی در آمیلوئیدوز تأثیر می‌گذارند، و بسیاری از اطلاعات موجود به آمارهای متوسط مربوط می‌شود تا نتایج شخصی. تجربه هر فردی با تجربه دیگری متفاوت خواهد بود.
با این وجود، پیشرفت‌ها در تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر آمیلوئیدوز منجر به چشم‌اندازی خوش‌بینانه‌تر شده است، زیرا اکنون زندگی طولانی و باکیفیت برای مبتلایان به این بیماری امکان‌پذیر است.
سوالات در مورد چشم انداز و بقا
با پزشک خود در مورد نگرانی ها یا نگرانی های خود در مورد بقا یا نتایج خود تماس بگیرید. آنها بهترین موقعیت را دارند تا به شما در درک وضعیت سلامت منحصر به فرد خود کمک کنند.
کلام پایانی
مهم ترین عامل تعیین کننده برای پیش آگهی و امید به زندگی در آمیلوئیدوز، میزان درگیری قلبی توسط پروتئین های آمیلوئید است.
آمیلوئیدوز یک بیماری است که با تجمع پروتئین های غیر طبیعی آمیلوئید مشخص می شود. در صورت عدم درمان، این تجمع می تواند منجر به آسیب اندام و اختلال در عملکرد شود. اگرچه این بیماری به خودی خود غیر قابل درمان است، اما علائم را می توان مدیریت و درمان کرد و کیفیت کلی زندگی را بهبود بخشید.
شایع ترین اشکال آمیلوئیدوز عبارتند از AL، AA، Abeta2m، ATTR، ALOC و نوع وحشی. هر یک از این دسته ها رویکردهای تشخیصی و درمانی مجزایی دارند. علاوه بر این، انواع خاصی نتایج مطلوب تری نسبت به سایرین دارند.
با وجود این تفاوت ها، هنوز هم ممکن است نتایج درمان مثبت باشد. پزشک شما برای رفع هرگونه نگرانی در مورد گزینه‌های درمانی یا دیدگاه شخصی شما مناسب‌تر است.
