در حوزه اختلالات خواب، پرخوابی وضعیتی است که افراد مبتلا را با خواب آلودگی بیش از حد در طول روز دست و پنجه نرم می کند. علیرغم داشتن خواب کافی (یا حتی بیش از حد کافی) در شب، افراد مبتلا به پرخوابی چندین بار در طول روز چرت می زنند. این اختلال عجیب و غریب نه تنها بر توانایی فرد برای عملکرد مؤثر در زندگی حرفه ای و اجتماعی تأثیر می گذارد، بلکه با افزایش احتمال تصادف، امنیت فردی را نیز تهدید می کند.
در حالی که پرخوابی ممکن است یک وضعیت مرموز باشد، شیوع آن در بین جنسیت های مختلف اینطور نیست. جالب اینجاست که این اختلال بیشتر زنان را تحت تأثیر قرار می دهد تا مردان، و این نشان می دهد که ممکن است عوامل بیولوژیکی زمینه ای در بازی وجود داشته باشد. اگرچه دلایل دقیق پرخوابی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، تخمین زده می شود که تقریباً ۵ درصد از جمعیت جهان با این مشکل مرتبط با خواب دست و پنجه نرم می کنند.
پرخوابی اغلب اولین بار در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می شود و میانگین سنی آن بین ۱۷ تا ۲۴ سال است. این نشان می دهد که ممکن است بین تغییرات هورمونی و شروع این اختلال خواب همبستگی وجود داشته باشد. با این حال، تحقیقات بیشتری برای ایجاد ارتباط قطعی بین این عوامل مورد نیاز است.
چه کسانی دچار پرخوابی می شوند؟
پرخوابی در زنان بیشتر از مردان است. تصور می شود که حدود ۵ درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. معمولاً در نوجوانی یا جوانی (میانگین سنی ۱۷ تا ۲۴ سال) تشخیص داده می شود.
علائم و نشانه های پرخوابی چیست؟
۱. دوره های مداوم و مکرر خواب آلودگی شدید در طول روز: افراد مبتلا به پرخوابی اغلب در طول روز احساس خواب آلودگی می کنند، حتی پس از خواب کافی در شب.
- خوابیدن بیشتر از حد متوسط (۱۰ ساعت یا بیشتر): علیرغم خواب طولانی مدت، افراد مبتلا به پرخوابی همچنان در طول روز بیدار بمانند و ممکن است بدون هشدار ناگهانی به خواب بروند.
- مشکل در بیدار شدن در صبح (“مستی خواب”) یا بعد از چرت زدن در طول روز: افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در بیدار شدن از خواب مشکل داشته باشند، گاهی اوقات در هنگام بیدار شدن گیج یا درگیر به نظر می رسند.
- چرت های بدون طراوت و غیر ترمیم کننده در طول روز: برخلاف تصور رایج، چرت زدن در طول روز هوشیاری را در افراد مبتلا به پرخوابی بهبود نمی بخشد. درعوض، باعث می شود که آنها احساس خستگی بیشتری کنند.
- اضطراب، تحریک پذیری: پرخوابی می تواند منجر به نوسانات خلقی و اختلالات عاطفی مانند اضطراب یا افزایش تحریک پذیری شود.
- کاهش انرژی: افرادی که از پرخوابی رنج می برند اغلب در طول روز احساس خستگی می کنند.
- بی قراری: خواب آلودگی بیش از حد ممکن است باعث رفتار بی قراری در افراد مبتلا شود.
- کندی تفکر، کندی گفتار و مشکلات حافظه: پرخوابی می تواند منجر به مشکلات شناختی شود، مانند کند شدن فرآیندهای فکری، گفتار نامفهوم و ناتوانی در تمرکز یا به خاطر سپردن اطلاعات.
- سردرد: خواب آلودگی طولانی مدت ممکن است منجر به سردردهای مداوم شود.
- از دست دادن اشتها: خواب آلودگی بیش از حد در طول روز می تواند میل به خوردن را سرکوب کند و منجر به کاهش اشتها شود.
- توهم: در موارد نادر، پرخوابی ممکن است باعث توهم در دوره های خواب آلودگی شدید یا کم خوابی شود.
چه چیزی باعث پرخوابی می شود؟
علت دقیق اکثر موارد پرخوابی ناشناخته باقی مانده است. با این حال، محققان نقش بالقوه انتقال دهنده های عصبی در مغز و مایع مغزی نخاعی، از جمله هیپوکرتین/اورکسین، دوپامین، هیستامین، سروتونین و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) را بررسی کرده اند. یک پیوند ژنتیکی نیز امکان پذیر است زیرا سابقه خانوادگی در ۳۹ درصد از افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک یافت شده است. علاوه بر این، محققان در حال بررسی نقش ژن‌های خاص مرتبط با ریتم شبانه روزی هستند که ممکن است در افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک متفاوت باشد.
در نتیجه، پرخوابی یک اختلال خواب پیچیده است که با خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و علائم مختلف همراه مشخص می شود. در حالی که علت دقیق آن ناشناخته است، تحقیقات برای کشف نقش بالقوه انتقال دهنده های عصبی و عوامل ژنتیکی ادامه دارد. اگر مشکوک هستید که شما یا شخصی که می شناسید ممکن است از پرخوابی رنج ببرد، ضروری است با یک متخصص برای ارزیابی و درمان مناسب مشورت کنید.
پرخوابی چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص پرخوابی، یک متخصص خواب ارزیابی کاملی را انجام می دهد که شامل ارزیابی علائم، سابقه پزشکی، عادات خواب و داروهای فعلی شما می شود. ممکن است از شما خواسته شود که یک دفترچه خاطرات خواب داشته باشید تا الگوهای خواب خود را در طول زمان پیگیری کنید. علاوه بر این، ممکن است یک حسگر اکتی گرافی – دستگاه کوچکی که روی مچ دست بسته می شود – برای نظارت بر اختلالات در چرخه خواب و بیداری شما برای چند هفته توصیه شود.
آزمایش‌های اضافی که متخصص خواب شما ممکن است توصیه کند عبارتند از:
- پلی سومنوگرافی: یک مطالعه خواب شبانه که امواج مغزی، الگوهای تنفسی، ریتم قلب و حرکات ماهیچه ای را در مراحل مختلف خواب اندازه گیری می کند. این آزمایش تحت نظارت یک متخصص آموزش دیده در بیمارستان یا محل تعیین شده انجام می شود.
- تست تأخیر خواب چندگانه (MSLT): یک تست خواب در طول روز که شامل پنج آزمایش ۲۰ دقیقه ای چرت زدن با فاصله دو ساعت برنامه ریزی شده است. این تست فعالیت مغز را ثبت می کند و سرعت به خواب رفتن شما را اندازه گیری می کند، از جمله وجود خواب REM.
- پرسشنامه های خواب: ممکن است از شما خواسته شود که یک یا چند فرم خودارزیابی را تکمیل کنید، مانند مقیاس خواب آلودگی Epworth یا مقیاس خواب استنفورد که سطح خواب آلودگی شما را ارزیابی می کند.
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)، ممکن است در موارد زیر به پرخوابی مبتلا شوید:
- با وجود اینکه حداقل هفت ساعت در شب می خوابید، در طول روز دچار خواب آلودگی شدید می شوید.
- حداقل یکی از علائم اضافی زیر وجود دارد:
- الف) خوابیدن چندین بار در طول یک روز،
- ب) خوابیدن بیش از نه ساعت و احساس عدم سرزندگی در هنگام بیدار شدن
- ج) احساس بیداری حتی پس از بیداری ناگهانی
- پرخوابی حداقل سه بار در هفته به مدت حداقل سه ماه رخ می دهد
- اختلال خواب شما باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجهی در جنبه های مختلف زندگی شما می شود، مانند فعالیت های ذهنی، اجتماعی، کاری یا سایر فعالیت های روزانه.
تشخیص پرخوابی شامل ارزیابی و آزمایش کامل توسط یک متخصص خواب آموزش دیده برای درک شدت و تأثیر خواب آلودگی بیش از حد در طول روز بر زندگی فرد است. با شناخت این علائم و درک فرآیند تشخیصی، افراد مبتلا می توانند به دنبال درمان و حمایت مناسب برای مدیریت این بیماری باشند.
آیا پرخوابی انواع مختلفی دارد؟
پرخوابی یک مشکل پزشکی است که با خواب آلودگی بیش از حد در طول روز مشخص می شود که می تواند فعالیت های روزانه را مختل کند و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد. سازمان‌های خواب و موسسات روانپزشکی سیستم‌های طبقه‌بندی مختلفی را برای دسته‌بندی پرخوابی‌ها ایجاد کرده‌اند، اما این سیستم‌ها در طول زمان در معرض تغییر هستند. به طور کلی دو نوع اصلی پرخوابی وجود دارد: پرخوابی ثانویه و پرخوابی اولیه.
پرخوابی ثانویه
پرخوابی ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که خواب‌آلودگی بیش از حد به یک علت یا شرایط زمینه‌ای نسبت داده شود. برخی از شایع ترین علل عبارتند از:
- شرایط پزشکی: صرع، کم کاری تیروئید، آنسفالیت، مولتیپل اسکلروزیس، بیماری پارکینسون، چاقی و آپنه انسدادی خواب تنها چند نمونه از بیماری هایی هستند که می توانند منجر به پرخوابی شوند. علاوه بر این، سندرم فاز خواب تاخیری، آتروفی سیستم های متعدد، دیستروفی میوتونیک و سایر اختلالات ژنتیکی ممکن است به خواب آلودگی بیش از حد در طول روز کمک کنند.
- اختلالات خلقی: شرایطی مانند افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال عاطفی فصلی نیز می تواند باعث پرخوابی شود.
- ضربه به سر یا تومورها: صدمات به مغز یا سیستم عصبی مرکزی می تواند منجر به پرخوابی شود، همانطور که انواع خاصی از تومورهای مغزی نیز ممکن است.
- داروها و الکل: داروهای آرام بخش مانند بنزودیازپین ها، باربیتورات ها، ملاتونین، داروهای خواب آور، داروهای ضد فشار خون، داروهای ضد صرع، داروهای ضد پارکینسون، شل کننده های عضلات اسکلتی، داروهای ضد روان پریشی، مواد افیونی و حشیش می توانند باعث پرخوابی شوند. کناره گیری از داروهای محرکی که برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) استفاده می شود ممکن است منجر به خواب آلودگی بیش از حد در طول روز شود.
- سندرم خواب ناکافی: این وضعیت زمانی رخ می دهد که افراد به دلیل عادات بد خواب یا فرصت ناکافی برای استراحت نمی توانند به اندازه کافی بخوابند. رعایت بهداشت خواب خوب، مانند اجتناب از ورزش و کافئین نزدیک به زمان خواب، می تواند به کاهش این مشکل کمک کند.
پرخوابی اولیه
پرخوابی اولیه، یک بیماری به خودی خود، ناشی از سایر مسائل پزشکی یا علائم بیماری دیگری نیست. چهار پرخوابی اولیه وجود دارد که به شرح زیر طبقه بندی می شوند:
- نارکولپسی نوع ۱ (نارکولپسی با کاتاپلکسی): این نوع از نارکولپسی که به عنوان نارکولپسی همراه با کاتاپلکسی نیز شناخته می شود، با سطوح پایین ماده شیمیایی مغز و مایع مغزی نخاعی (انتقال دهنده عصبی)، هیپوکرتین، که اورکسین نیز نامیده می شود، مشخص می شود. این وضعیت در مقایسه با سایر اختلالات خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز منجر به چرت‌های کوتاه‌تر و با طراوت‌تر در طول روز می‌شود. نارکولپسی نوع ۱ معمولا بین ۱۰ تا ۲۵ سالگی شروع می شود و اغلب با توهم و فلج خواب همراه است.
- نارکولپسی نوع ۲ (نارکولپسی بدون کاتاپلکسی): بر خلاف نارکولپسی نوع ۱، این وضعیت شامل کاتاپلکسی نمی شود و علائم کمتری با سطوح طبیعی هیپوکرتین دارد. نارکولپسی نوع ۲ معمولا در دوران نوجوانی شروع می شود.
- سندرم کلاین-لوین (KLS): سندرم کلاین-لوین یک بیماری نادر است که با دوره های تکرار شونده خواب آلودگی شدید مشخص می شود. اغلب شامل اختلالات روانی، رفتاری و گاهی اوقات روانپزشکی است. هر قسمت می تواند حدود ۱۰ روز طول بکشد که برخی از آنها چندین هفته تا چند ماه طول می کشد و چندین بار در سال رخ می دهد. افراد مبتلا به KLS هوشیاری و عملکرد طبیعی بین قسمت‌ها نشان می‌دهند. این سندرم عمدتاً مردان جوان را تحت تأثیر قرار می دهد و علائم آن در طول هشت تا دوازده سال کاهش می یابد.
- پرخوابی ایدیوپاتیک: پرخوابی ایدیوپاتیک به علت ناشناخته ای از خواب آلودگی بیش از حد حتی پس از خواب بیش از مقدار معمول (۹ تا ۱۰ ساعت) خواب اشاره دارد. این وضعیت در مورد علت آن یک معما باقی مانده است، از این رو اصطلاح ایدیوپاتیک نامیده می شود.
پرخوابی چگونه درمان می شود؟
پرخوابی، همچنین به عنوان خواب آلودگی بیش از حد در طول روز یا خواب طولانی مدت شناخته می شود، می تواند توسط عوامل مختلفی ایجاد شود. درمان پرخوابی به علت اصلی آن بستگی دارد و ممکن است شامل رویکردهای دارویی و تغییر سبک زندگی برای کمک به شما در داشتن یک زندگی عادی باشد.
داروها
- عوامل تقویت کننده بیداری: عبارتند از مودافینیل، آرمودافینیل، پیتولیزانت و سوریامفتول. یکی از این داروها معمولا ابتدا امتحان می شود. هر یک از این داروها متفاوت عمل می کنند، اما هدف همه آنها افزایش هوشیاری در طول روز است. متخصص خواب شما با توجه به شرایط و سابقه پزشکی شما تعیین می کند که کدام دارو برای شما مناسب تر است.
- محرک های روانی عبارتند از آمفتامین، متیل فنیدات یا دکستروآمفتامین. این داروها پتانسیل سوء مصرف و عوارض جانبی بیشتری نسبت به داروهای خط اول دارند.
- سایر گزینه های دارویی در صورت عدم موفقیت سایر داروها، از جمله سدیم اکسیبات، فلومازنیل و کلاریترومایسین
قرار ملاقات های پیگیری منظم برای نظارت بر پیشرفت شما و ایجاد تنظیمات لازم در برنامه درمانی شما بسیار مهم است. پزشک شما احساس شما را ارزیابی می‌کند، اثربخشی داروی شما را ارزیابی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا تنظیم دوز یا تغییر به داروی دیگری نیاز است یا خیر.
تغییر سبک زندگی
- برنامه منظم خواب: حفظ یک برنامه خواب ثابت به تنظیم ساعت داخلی بدن شما کمک می کند و باعث می شود شب ها به خواب بروید و در طول روز از خواب بیدار شوید. ۷-۹ ساعت خواب در شب را هدف قرار دهید.
- محیط خواب: با خنک، تاریک و ساکت نگه داشتن اتاق خواب، محیطی برای خواب ایجاد کنید. از بالش های راحت و یک تشک پشتیبان برای اطمینان از خواب آرام شبانه استفاده کنید.
- محدود کردن کافئین و ورزش قبل از خواب: کافئین می تواند در توانایی شما برای به خواب رفتن اختلال ایجاد کند، در حالی که ورزش ممکن است باعث شود احساس بیداری بیشتری داشته باشید. بهتر است حداقل ۴ تا ۶ ساعت قبل از خواب از مصرف نوشیدنی های کافئین دار یا انجام فعالیت های بدنی شدید خودداری کنید.
جلوگیری از پرخوابی
۱. آیا می توان از پرخوابی پیشگیری کرد؟
در حالی که هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از بسیاری از انواع پرخوابی وجود ندارد، زیرا این یک بیماری مزمن بدون درمان است، افراد می توانند اقدامات لازم را برای مقابله بهتر با این وضعیت انجام دهند. با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی و درخواست حمایت از متخصصان، عزیزان، و گروه های حمایتی، افراد مبتلا به پرخوابی می توانند کیفیت خواب خود را بهبود بخشند و خطر صدمات و حوادث را کاهش دهند.
۲. برای مقابله بهتر با پرخوابی چه کنم؟
برای کمک به بهبود کیفیت خواب و ایمن نگه داشتن شما و جلوگیری از صدمات و تصادفات، تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید.
- ایجاد یک برنامه خواب ثابت: یکی از راه های موثر برای مدیریت پرخوابی، حفظ یک برنامه منظم قبل از خواب است. رفتن به رختخواب هر شب در ساعت مشخصی به تنظیم ساعت درونی بدن شما کمک می‌کند و باعث می‌شود راحت‌تر بخوابید و با سرحال بیدار شوید. علاوه بر این، با تشک، بالش، ملحفه و پتو مناسب، مطمئن شوید که محیط خواب شما دارای تهویه مناسب، دمای خنک، تاریک، ساکت و راحت است.
- اجتناب از محصولات کافئین دار قبل از خواب: کافئین به عنوان یک محرک عمل می کند و باعث می شود به خواب رفتن یا به خواب رفتن سخت شود. برای جلوگیری از این امر، چندین ساعت قبل از خواب از مصرف نوشیدنی های کافئین دار مانند قهوه، کولا، چای و برخی داروهای بدون نسخه خودداری کنید.
- قطع و محدود کردن مصرف الکل قبل از خواب: در حالی که الکل ممکن است در ابتدا به شما کمک کند احساس خواب آلودگی کنید و سریعتر بخوابید، اما می تواند منجر به بیدار شدن در طول شب، کابوس دیدن و تعریق شود، زیرا بدن شما آن را پردازش می کند. برای به حداقل رساندن این اختلالات، مصرف الکل را قبل از خواب محدود یا اجتناب کنید.
- قطع مصرف تنباکو و محصولات نیکوتین: نیکوتین همچنین یک محرک است که می تواند کیفیت خواب را مختل کند. از مصرف تنباکو یا محصولات حاوی نیکوتین نزدیک به زمان خواب خودداری کنید تا استراحت بهتری داشته باشید.
- مشاوره با متخصصین خواب برای مشاوره در مورد غذاها و داروها: متخصص خواب شما ممکن است راهنمایی هایی را در مورد غذاها، داروها یا مواد خاصی ارائه دهد که برای اطمینان از خواب آرام تر باید از آنها اجتناب کرد. حتما به توصیه های آنها عمل کنید.
- هنگام رانندگی یا کار با تجهیزات احتیاط کنید: افراد مبتلا به پرخوابی به دلیل خواب آلودگی بیش از حد در روز در معرض خطر تصادفات بیشتری هستند. برای ایمن نگه داشتن خود و دیگران، هنگام رانندگی یا کار با وسایلی که ممکن است باعث آسیب شوند، احتیاط کنید. برای شناسایی خطرات احتمالی و انجام تنظیمات لازم با تیم مراقبت های بهداشتی، خانواده و کارفرمای خود همکاری کنید.
- اجتناب از کار در شیفت شب: کار در شیفت شب می تواند چرخه طبیعی خواب و بیداری بدن را بیشتر مختل کند و علائم پرخوابی را تشدید کند. در صورت امکان، شیفت های کاری روزانه را برای ارتقای کیفیت خواب بهتر انتخاب کنید.
- جستجوی حمایت از روانشناسان، مشاوران و گروه های حمایتی: زندگی با پرخوابی می تواند چالش برانگیز باشد، زیرا افراد مبتلا ممکن است با سوء تفاهم یا قضاوت نادرست دیگران روبرو شوند. ارتباط با یک روانشناس یا مشاور می تواند به شما در ایجاد استراتژی های مقابله ای برای مدیریت این وضعیت کمک کند. علاوه بر این، پیوستن به گروه‌های حمایتی می‌تواند بینش، تشویق و درک ارزشمندی را از سوی افرادی که با چالش‌های مشابه روبرو هستند، فراهم کند.
در نتیجه، در حالی که هیچ راه قطعی برای جلوگیری از پرخوابی وجود ندارد، اتخاذ این تغییرات سبک زندگی و جستجوی راهنمایی های حرفه ای می تواند کیفیت زندگی افرادی که با این بیماری مزمن زندگی می کنند را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
اگر پرخوابی داشته باشم چه انتظاری می توانم داشته باشم؟
نتیجه شما به علت اختلال بستگی دارد. اگرچه پرخوابی تهدید کننده زندگی نیست، اما می تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی شما داشته باشد. این می تواند باعث شود که توانایی خود را برای عملکرد در اطراف خانواده، در موقعیت های اجتماعی، محل کار یا سایر شرایط از دست بدهید. اگر در حین رانندگی به خواب بروید می تواند باعث تصادف خودرو شود. داروها و تغییر شیوه زندگی می تواند به بهبود برخی علائم در برخی از افراد مبتلا به پرخوابی کمک کند. افراد دیگر ممکن است به تسکین کامل نرسند.
سوالات متداول
۱. آیا نارکولپسی همان پرخوابی است؟
اگرچه پرخوابی و نارکولپسی علائم مشابهی دارند، اما شرایط متمایز هستند. یک تفاوت کلیدی این است که نارکولپسی با حملات ناگهانی خواب مشخص می شود که در پرخوابی رخ نمی دهد. علاوه بر این، چرت زدن در فرد مبتلا به پرخوابی بیشتر از یک ساعت طول می کشد و هیچ اثر طراوت بخشی ندارد. در مقابل، فرد مبتلا به نارکولپسی ممکن است پس از یک چرت کوتاه احساس احیا کند. نارکولپسی را می توان از طریق آزمایش پلی سومنوگرافی نیز تشخیص داد که در مورد پرخوابی صدق نمی کند.
۲. آیا اضطراب می تواند باعث پرخوابی شود؟
خیر. اضطراب باعث پرخوابی نمی شود. در حالی که اضطراب باعث پرخوابی نمی شود، این امکان وجود دارد که داشتن پرخوابی ممکن است به دلیل مشکل در عملکرد روزمره منجر به احساس اضطراب و استرس شود.
کلام پایانی
اگر مشکوک هستید که شما یا شخصی که می شناسید ممکن است دچار پرخوابی شده باشد، مهم است که با پزشک یا یک متخصص خواب مشورت کنید. برای کمک به کاهش علائم پرخوابی و بهبود کیفیت کلی زندگی، داروها و درمان‌های غیردارویی در دسترس هستند. علاوه بر این، جستجوی حمایت از خانواده، دوستان و همکاران می تواند به سازگاری با چالش هایی که ممکن است با زندگی با این اختلال خواب همراه باشد، کمک کند.
