رژیم کتوژنیک چیست؟
رژیم کتوژنیک (رژیم کتو, کیتوژنیک و یا کیتو) رژیمی است که واکنش هایی را در بدن ایجاد می کند که مشابه آنهایی است که در زمان روزه داری رخ می دهد. این یک نوع رژیم کم کربوهیدرات شدید است که برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ به دلیل توانایی این نوع رژیم در کاهش یا سرکوب تشنج ایجاد شد.
با توسعه داروهای جدید برای درمان تشنج، رژیم کتوژنیک به عنوان راهی برای مدیریت اختلالات تشنج کمتر استفاده شد. با این حال، در سال ۲۰۰۸، یک کارآزمایی بالینی نشان داد که رژیم کتوژنیک می تواند به کودکان مبتلا به صرع مقاوم به درمان, کمک کند تا بدون تشنج زندگی کنند.
رژیم کتوژنیک اغلب برای افرادی که دو داروی اصلی ضد تشنج آنها را نوانسته درمان کند، تجویز می‌شود، مطالعات نشان می‌دهد که میزان کاهش تشنج تا ۸۵ درصد پس از این درمان وجود دارد. این می تواند برای بیماران در هر سن یا هر نوع تشنج موثر باشد.
دلایلی که چرا رژیم کتوژنیک برای کمک به کاهش تشنج کار می کند مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که این رژیم باعث ایجاد تغییرات متابولیکی می شود که خطر تشنج را کاهش می دهد.
این رژیم خود یک رژیم کم کربوهیدرات و پرچرب است که شامل کاهش شدید مصرف کربوهیدرات و جایگزینی آن با چربی تا میزان ۷۰ تا ۸۰ درصد کالری از چربی است. هیچ رژیم کتوژنیک استانداردی وجود ندارد و نسبت‌های متفاوتی از مواد مغذی در رژیم‌های به اصطلاح کتو استفاده شده است. همگی در کاهش کربوهیدرات ها و افزایش چربی همراه با مقدار متوسط پروتئین مشترک هستند.
کاهش کربوهیدرات ها، بدن را از گلوکز محروم می کند و به دلیل تجمع مولکول هایی به نام کِتون در جریان خون، حالت متابولیکی به نام کتوز ایجاد می کند. کتون ها متشکل از استواستات، استون و بتا هیدروکسی بوتیرات هستند و در کبد از اسیدهای چرب با زنجیره بلند و متوسط تشکیل می شوند، زمانی که بدن چربی های ذخیره شده را برای انرژی پس از تخلیه گلوکز می سوزاند یا در شرایطی که انسولین ناکافی برای گلوکز وجود دارد, به عنوان انرژی استفاده می شوند.
علاوه بر اختلالات تشنجی، رژیم های کتوژنیک در مدیریت برخی از افراد مبتلا به بیماری های دیگر از جمله بیماری دیابت، سرطان، سندرم تخمدان پلی کیستیک و بیماری آلزایمر آزمایش شده است.
علاوه بر این، “رژیم کتو” به عنوان یک ابزار بالقوه کاهش وزن مورد توجه قرار گرفته است. طرفداران آن استدلال می کنند که یک رژیم کتوژنیک به دقت کنترل شده می تواند از خطرات کتواسیدوز جلوگیری کند و راهی موثر برای کاهش وزن باشد.
کتوز چیست؟
کتوز تجمع کتون در خون است. کتوز در افراد سالم هنگام روزه داری و ورزش شدید رخ می دهد. کتون های خون بیش از حد می توانند سطح سمی اسید در خون تولید کنند که به آن کتواسیدوز گفته می شود.
کتواسیدوز یک عارضه شناخته شده و تهدید کننده زندگی در دیابت نوع ۱ است و در برخی موارد حتی در افراد سالم که رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات مصرف می کنند است.
انواع مختلف رژیم کتوژنیک چیست؟
از آنجایی که کتوز را می توان به روش های مختلفی به دست آورد، انواع مختلفی از رژیم کتوژنیک وجود دارد:
۱. رژیم کتوژنیک استاندارد
این محبوب ترین نسخه رژیم کتوژنیک است که بیشترین تحقیقات بر روی آن انجام شده است. یک رژیم کتوژنیک استاندارد شامل کربوهیدرات های بسیار کم (حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل کالری دریافتی)، پروتئین متوسط (حدود ۲۰ درصد کل کالری دریافتی) و چربی های بالا (حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از کل کالری دریافتی) است.
این رژیم, بهترین نسخه برای افرادی است که به دنبال کاهش وزن و کنترل قند خون هستند.
۲. رژیم کتوژنیک هدفمند
این نوع رژیم کتوژنیک عمدتاً برای ورزشکاران توصیه می شود تا عملکرد خود را افزایش دهند. در یک رژیم کتوژنیک هدفمند، کربوهیدرات‌های اضافی در دوره‌های فعالیت بدنی گسترده شده و مثلا ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از یک رویداد ورزشی مجاز است.
کربوهیدرات ها باید به راحتی هضم شوند تا پس از پایان مسابقه ورزشی، کتوزیس با الگوی غذایی کتوژنیک معمولی حاصل شود.
۳. رژیم کتوژنیک چرخه ای
پیروی از رژیم کتوژنیک می تواند دشوار باشد. الگوی چرخه ای رژیم کتوژنیک پیروی از آن را آسان تر می کند. همانطور که از نام آن پیداست، رژیم کتوژنیک چرخه‌ای که کتو چرخه ای (دوره ای) نیز نامیده می‌شود، شامل چرخه‌های رژیم کتوژنیک همراه با دوره‌های مصرف کربوهیدرات بیشتر است.
به عنوان مثال، فرد ممکن است پنج روز در هفته از رژیم کتوژنیک استاندارد پیروی کند و در دو روز آینده، میزان بیشتری کربوهیدرات مصرف کند. این نسخه برای افرادی مناسب است که پایبندی به رژیم کتوژنیک برایشان بسیار دشوار است.
۴. رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا
این نسخه از رژیم کتوژنیک عمدتاً برای افرادی که نیازهای پروتئینی بالایی دارند مانند بدنسازان مناسب است. رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد پروتئین، ۶۰ تا ۶۵ درصد چربی و ۵ درصد کربوهیدرات دارد.
آیا رژیم کتوژنیک بی خطر است؟ فواید و خطرات رژیم کتوژنیک برای سلامتی چیست
رژیم کتوژنیک در مطالعات کنترل شده نشان داده است که در کودکان و بزرگسالانی که دو نوع از داروهای استاندارد ضد تشنج برایشان موثر نبوده است، موثر است. با این حال، برای استفاده در افراد مبتلا به مشکلات ژنتیکی خاصی که بر متابولیسم اسیدهای چرب تأثیر می‌گذارند، بی خطر نیست.
کمبودهای تغذیه ای خطری برای هر رژیم غذایی با محدودیت شدید است و در سال ۲۰۰۸ گزارشی از دو مورد ایست قلبی ناگهانی در کودکانی که به مدت سه سال از رژیم کتوژنیک استفاده کرده بودند، گزارش شد.
اختلال در عملکرد قلب ممکن است به دلیل کمبود ماده ی معدنی سلنیوم ناشی از پیروی از رژیم غذایی باشد. می توان برای اطمینان از رفع این کمبودها و سایر کمبودهای بالقوه مواد مغذی، با یک متخصص تغذیه مشاوره کرد.
به عنوان یک معیار کاهش وزن، در حالی که شواهدی وجود دارد که نشان می دهد رژیم کتوژنیک می تواند برای کنترل وزن موثر باشد، خطرات و عوارض قطعی سلامتی مرتبط با این نوع رژیم کم کربوهیدرات و پرچرب نیز وجود دارد.
برخی از اثرات مثبت رژیم غذایی کتوژنیک که علاوه بر کاهش وزن رخ داده می شوند عبارتند از:
- کاهش هوس غذایی به دلیل محتوای چربی بالا، کاهش سطح هورمون‌هایی که اشتها را تحریک می‌کنند.
- کاهش چربی و افزایش کالری سوزانده شده
در برخی افراد، پیروی کوتاه مدت از رژیم کتوژنیک بهبودهایی را در موارد زیر نشان داده است:
- فشار خون
- سطح کلسترول
- قند خون، اما این اثرات آن مشابه با برنامه های کاهش وزن معمولی است و در این مورد برتری خاصی نسبت به دیگر رژیم ها ندارد.
به طور کلی، مزایای سلامتی رژیم کتوژنیک عبارتند از:
- بهبود متابولیسم
- کنترل بهتر گرسنگی
- بهبود توده عضلانی
- کاهش وزن
- کنترل بهتر قند خون
- بهبود فشار خون
- کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی (به دلیل بهبود پارامترهای مختلف از جمله کلسترول خون، نشانگرهای التهابی و فشار خون)
- کاهش مقاومت به انسولین
- کنترل بهتر تشنج در برخی موارد
علاوه بر این، محدودیت شدید کربوهیدرات در رژیم کتو ممکن است علائمی از جمله موادر زیر را به همراه داشته باشد:
- گرسنگی
- حالت افسردگی
- یبوست
- سرگیجه
- سردرد
- تحریک پذیری
همچنین گفته شده است که عوارض جانبی طولانی مدت این رژیم کتو ممکن است شامل موارد زیر می باشد:
- پوکی استخوان
- افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه
- نقرس
- افزایش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (کلسترول بد).
- خطر هیپوگلیسمی (سطح قند خون پایین) در افرادی که از داروهای ضد دیابت استفاده می کنند
- سلامت روده ضعیف
- بدتر شدن بیماری مزمن کلیه
- کمبود مواد معدنی و ویتامین
- پرخوری
در حال حاضر، مشخص نیست که آیا مزایای بالقوه رژیم کتو برای کاهش وزن بیشتر از خطرات سلامتی است یا خیر.
توصیه می شود در حین رژیم کتو از غذاهای کامل مانند سبزیجات غیر نشاسته ای استفاده کنید تا ویتامین ها، مواد معدنی و سایر آنتی اکسیدان های کافی را دریافت کنید.
برای کاهش خطرات سلامتی, از خوردن غذاهای فرآوری شده خودداری کنید. اگر شرایط سلامت خاصی مانند اختلالات خوردن، بیماری پانکراس یا کبد یا بیماری مزمن کلیوی دارید، بهتر است قبل از شروع رژیم کتو با پزشک خود مشورت کنید.
در رژیم کتوژنیک باید از چه غذاهایی اجتناب کرد؟
از آنجایی که رژیم کتو یک برنامه رژیم غذایی کم کربوهیدرات است، غذاهایی که در رژیم کتوژنیک باید از آنها پرهیز کرد، شامل تمام منابع کربوهیدرات، از جمله محصولات تصفیه شده و تصفیه نشده است. نه تنها قند، بلکه کربوهیدرات های غلات کامل نیز مجاز نیستند.
غذاهایی که در رژیم کتوژنیک باید اجتناب کرد عبارتند از:
- انواع نان و غلات
- پاستا و ماکارونی
- کوکی ها و شیرینی ها
- برنج
- غذاهای فرآوری شده (سوپ های کنسرو شده، انواع دسرها و انواع آب نبات)
- سبزیجات نشاسته ای مانند ذرت و سیب زمینی
- میوه ها و آب میوه ها
چه غذاهایی در رژیم کتوژنیک مجاز است؟
همانطور که قبلاً گفته شد، رژیم کتوژنیک شامل غذاهای پرچرب و مقدار متوسطی پروتئین است و کربوهیدرات ها را محدود می کند. از آنجایی که هیچ رژیم کتوژنیک تایید شده ای وجود ندارد، برنامه غذایی و وعده های غذایی توصیه شده ممکن است متفاوت باشد.
اکثر رژیم های کتوژنیک به غذاهای حاوی چربی اشباع بالا اجازه می دهند، از جمله:
- انواع گوشت
- تکه های چرب گوشت، از جمله گوشت قرمز، گوشت مرغ و کره
- چربی های غیر اشباع مانند ماهی های چرب، مغزها و آجیل، دانه ها و روغن های گیاهی
آیا افراد هنگام رژیم کتوژنیک باید مکمل مصرف کنند
رژیم کتو یک الگوی غذایی محدود کننده است که شامل پرهیز از گروه‌های مختلف غذاهای مغذی از جمله میوه‌ها، غلات کامل و حبوبات است.
از آنجایی که کمبودهای تغذیه ای یک عامل خطر در هر برنامه رژیم غذایی کتوژنیک است، مهم است که با یک پزشک، مثلا یک متخصص تغذیه ، کار کنید تا اطمینان حاصل شود که تمام نیازهای تغذیه ای برآورده شده است. در برخی موارد، نتیجه ی این مشاوره ممکن است شامل مصرف مکمل های ویتامین یا مواد معدنی باشد.
برخی از مکمل های غذایی که ممکن است در حین رژیم کتو مورد نیاز باشد عبارتند از:
- فیبر
- کلسیم
- منیزیم
- سلنیوم
- پتاسیم
- سدیم
- ویتامین های B، C و K
- فولات
- اسیدهای چرب امگا ۳
چه کسی کاندیدای مناسبی برای رژیم کتوژنیک است
رژیم کتوژنیک یک درمان پزشکی شناخته شده برای کودکان و برخی بزرگسالان مبتلا به اختلالات تشنجی است که به دو داروی ضد تشنج مختلف پاسخ نداده اند. بهبود اختلالات تشنجی و موارد زیر از جمله مزایای رژیم کتوژنیک است:
- اسپاسم نوزادی
- سندرم رت
- کمپلکس توبروس اسکلروزیس
- صرع همراه با تشنج میوکلونیک آتونیک (سندرم دوز)
- کمبود GLUT1
- صرع میوکلونیک شدید دوران نوزادی (سندرم دراوت)
- کمبود پیروات دهیدروژناز (PDH)
برای افراد مبتلا به برخی دیگر از اختلالات تشنجی، این رژیم غذایی مفید نیز پیشنهاد شده است.
به عنوان یک ابزار کاهش وزن، شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد رژیم کتوژنیک برتر از سایر برنامه های کنترل وزن است و ممکن است با خطرات طولانی مدت یا کمبودهای تغذیه ای همراه باشد.
نکاتی که باید در مورد رژیم کتوژنیک بدانید (رژیم کتو)
- رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی پرچرب است که کربوهیدرات ها را به شدت محدود می کند. واکنشی در بدن ایجاد می کند که مشابه حالت روزه داری است.
- رژیم کتو کم کربوهیدرات و پرچرب باعث ایجاد حالت متابولیک به نام کتوز می شود که در آن موادی به نام کتون در خون تجمع می یابند. اینها همان موادی هستند که در طول کتواسیدوز در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ تجمع می یابند.
- نشان داده شده است که رژیم کتوژنیک در درمان اختلالات تشنجی که به دو داروی مختلف ضد تشنج پاسخ نداده اند، موثر است. در حالی که این درمان اغلب در کودکان استفاده می شود، برخی از بزرگسالان مبتلا به اختلالات تشنج نیز ممکن است با رژیم کتوژنیک کمک کنند.
- رژیم کتوژنیک معمولاً برای کنترل وزن توصیه نمی‌شود زیرا نسبت به سایر برنامه‌های استانداردتر مدیریت وزن برتری ندارد و ممکن است با خطرات سلامتی از جمله کمبودهای تغذیه‌ای همراه باشد.
- رژیم‌های کتوژنیک موضوع تحقیقاتی بوده‌اند تا مشخص شود که آیا این رژیم‌ها برای مدیریت سایر بیماری‌ها از جمله سرطان و دیابت ارزش دارند، اما در حال حاضر هیچ توصیه‌ای برای این عمل وجود ندارد.
