ورم پا و مچ پا یک علامت نسبتاً شایع در بیشتر افراد است. به خودی خود، نشان دهنده یک بیماری نیست، بلکه نشانه یک بیماری زمینه ای است.
دلایل ورم پا و مچ پا متعدد است و شامل موارد زیر می شود:
- تورم وابسته (اِدم)
- بارداری
- برخی داروها
- صدمات
- بیماری ها (به عنوان مثال، نارسایی احتقانی قلب، اعتیاد به الکل و نارسایی کبد)
- عفونت ها
- لنف اِدم
- لخته های خون (به عنوان مثال، ترومبوز ورید عمقی )
- رگهای واریسی
- سایر دلایل نادر
اکثر افرادی که مدت طولانی را در حالت ایستاده یا نشسته سپری می کنند و افرادی که دلایل ذکر شده در بالا را دارند در معرض خطر ورم پا و مچ پا هستند.
علائم تورم به علت زمینه‌ای بستگی دارد، بنابراین علائم ممکن است از افزایش بدون درد در قطر پا و مچ پا (اندازه) تا تغییر رنگ پوست و تغییرات بافتی که ممکن است در یک یا هر دو مچ پا موضعی داشته باشد متغیر باشد.
سایر علائم ممکن است شامل گرم شدن پوست و زخم همراه با تخلیه چرک باشد. تقریباً تمام تورم پا و مچ پا با مشاهده بالینی و معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود. آزمایش هایی برای تشخیص علل زمینه ای تجویز می شود
درمان ورم پا و مچ پا به تشخیص علت(های) زمینه ای بستگی دارد.
برخی از افراد به هیچ درمانی نیاز ندارند در حالی که برخی دیگر با علت(های) زمینه ای ممکن است به چندین درمان مختلف نیاز داشته باشند. عوارض با توجه به روند بیماری زمینه ای متفاوت است و از بدون عارضه تا زخم های پوستی که می تواند منجر به عفونت و مرگ شود متفاوت است.
ممکن است در بسیاری از افراد با روش‌های ساده از تورم مچ پا و متورم شدن پاها پیشگیری شود، اما در برخی افراد، کاهش علائم یا پیشگیری به روش‌های پیچیده‌تر مرتبط با علت(های) زمینه‌ای بستگی دارد.
چه علائم و نشانه هایی با ورم مچ پا و پاها همراه است؟
علائم ورم پا و مچ پا به دلایل زمینه ای که در بالا ذکر شد بستگی دارد.
به طور کلی، تورم ناشی از اِدم وابسته، حاملگی, داروها و بیماری‌ها, تورمی را ایجاد می‌کند که دو طرفه است (در هر دو پا یا مچ پا وجود دارد) و معمولاً به صورت بزرگ شدن پوست نرم و پف کرده در پا شروع می‌شود که به سرعت (اغلب در عرض چند ساعت) به قوزک پا گسترش می‌یابد.
هنگامی که با انگشت فشار داده می شود، پوست به راحتی فرورفته می شود و با برداشتن فشار انگشت به آرامی به حالت پف کرده خود باز می گردد.
فرورفتگی هایی که هنگام درآوردن کفش یا جوراب در پوست پف کرده دیده می شود، نشانه کلاسیک تورم است.
رنگ پوست همراه با این تورم اغلب طبیعی یا کمی رنگ پریده است. علائم فرورفتگی کمی تیره تر از بافت متورم اطراف است.
بسیاری از افراد می توانند به سادگی روی کمر خود دراز بکشند، پاها و مچ پاهای خود را بالاتر از قلب خود قرار دهند و پس از مدتی (اغلب چند ساعت)، تورم ممکن است به طور کامل برطرف شود.
اما در برخی بیماری‌های مزمن و با مصرف طولانی مدت برخی داروها، تورم مزمن می‌شود و پوست سفت تر، مایل به قرمز و گاهی اوقات تغییر رنگ یا خال خالی خفیف پیدا می‌کند و پس از چند ساعت بالارفتن به حالت عادی بر نمی‌گردد.
به عنوان مثال، بسیاری از افراد مبتلا به نارسایی احتقانی مزمن قلب دچار تورم مزمن دو طرفه پا و مچ پا همراه با تغییرات پوستی خواهند شد.
علل رایج ورم پا و مچ پا چیست؟
تورم مچ پا و ورم پا دلایل متعددی دارد. از نظر پزشکی، کلمه “متورم” به معنای برآمدگی یا برجستگی غیر طبیعی است. بنابراین، اگر مچ پا یا پا متورم شده باشد، به این معنی است که اندازه آن افزایش یافته است.
در بیشتر حالت ها، وقتی از کلمه متورم در اشاره به پاها و مچ پا استفاده می‌شود، به این معنی است که برجستگی یا افزایش سایز به دلیل افزایش مایع در بافت‌ها است (که اِدم نیز نامیده می‌شود).
با این حال، تعریف گسترده شامل هر عاملی است که باعث افزایش سایز مچ پا یا پا می شود (به عنوان مثال افزایش یا مایعات اضافی، افزایش سلول های التهابی یا هر دو).
از آنجایی که اکثر عواملی که باعث تورم پا می شوند نیز ممکن است باعث تورم مچ پا شوند، این مقاله تورم را به عنوان یک موضوع کلی برای پوشش ورم پا و مچ پا مورد بحث قرار می دهد. برخی از معدود موارد استثنایی که فقط تورم پا یا مچ پا رخ می دهد بدون اینکه هر دو درگیر باشند، مورد بحث قرار خواهند گرفت.
پا و مچ پای متورم, معمولاً علامت یا نشانه ای از برخی مشکلات اساسی هستند که اکثر آنها دلیل اصلی نگرانی نیستند. با این حال، در برخی موارد، تورم پا، مچ پا و انگشتان پا ممکن است به فرد هشدار دهد که یک مشکل زمینه‌ای نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
علل ورم پاها و مچ پاها متعدد است. نمونه هایی رایج از این دلایل عبارتند از:
- تورم وابسته (یا اِدم): تورم ناشی از ایستادن یا راه رفتن (معمولاً پس از مدت زمانی که این دوره از فردی به فرد دیگر متفاوت است)
- بارداری: تورم طبیعی که اکثر زنان باردار در دوران بارداری تجربه می کنند
- داروها (عوارض جانبی): بسیاری از داروها دارای عوارض جانبی احتباس مایعات هستند که به صورت تورم ظاهر می شود. اگرچه به خواننده توصیه می‌شود که داروهای خود خود را از نظر عوارض جانبی تورم بررسی کند، دسته بندی‌های دارویی عمومی که ممکن است باعث تورم شوند شامل داروهای ضدالتهابی (استروئیدها و NSAIDها)، هورمون‌ها، داروهای افراد مبتلا به دیابت، داروهای ضد افسردگی و بسیاری از مسدودکننده‌های کانال کلسیم است. (داروهای ضد فشار خون بالا و قلب).
- آسیب: هر گونه ضربه به پا یا مچ پا (معمولاً رگ به رگ شدن یا شکستگی) می تواند منجر به تورم شود.
- بیماری ها: بیماری قلبی، بیماری کبد، بیماری کلیوی (همه این بیماری ها می توانند بر حرکت مایعات در بدن از طریق فعل و انفعالات فیزیکی، متابولیک و الکترولیت-آب تأثیر بگذارند)
- عفونت: هر گونه عفونت، اعم از موضعی (آبسه) یا منتشر (سلولیت)
- لنف اِدم: تورم ناشی از انسداد رگ لنفاوی, غدد لنفاوی و یا مایع لنفاوی
- لخته(های) خون: انسداد عروق خونی (معمولاً وریدی) که باعث نشت مایع از عروق به داخل بافت می شود.
عوامل خطرزا برای ایجاد ورم مچ پا و پا چیست؟
تعداد زیادی از افراد در معرض خطر ورم مچ پا و پا هستند. در زیر علل و افراد در معرض خطر ذکر شده است:
- تورم وابسته (یا اِدم): افرادی که برای مدت طولانی می ایستند یا راه می روند مانند فروشند گان، مادران دارای فرزند، کارگران ساختمانی، افراد چاق و افرادی که مشکلات سلامت زمینه ای دارند.
- بارداری: بیشتر زنان باردار طبیعی، به خصوص در سه ماهه آخر بارداری.
- داروها (عوارض جانبی): افرادی که داروهای ضد التهابی (استروئیدها و NSAIDs)، هورمون ها، داروهای افراد مبتلا به دیابت، داروهای ضد افسردگی و بسیاری از مسدود کننده های کانال کلسیم (داروهای ضد فشار خون و قلبی) مصرف می کنند.
- آسیب: هر فردی که به پا یا مچ پایش آسیب وارد شده باشد.
- بیماری ها: بیماران مبتلا به بیماری قلبی (به ویژه نارسایی احتقانی قلب)، بیماری کبدی، بیماری کلیوی (همه این بیماری ها می توانند بر حرکت مایعات در بدن از طریق فعل و انفعالات فیزیکی، متابولیک و الکترولیت-آب تأثیر بگذارند)
- عفونت: هر فرد مبتلا، اعم از موضعی (آبسه) یا منتشر (سلولیت) پا یا مچ پا
- لنف ادم: افراد مبتلا به انسداد رگ لنفاوی یا غدد لنفاوی مایع لنفاوی، به دلیل عفونت، آسیب، یا روش های جراحی.
- لخته(های) خون: افراد مبتلا به انسداد عروق خونی (معمولاً وریدی) که باعث نشت مایع از عروق به داخل بافت می شود.
- علل دیگری نیز وجود دارد که کمتر و متناوب هستند (به عنوان مثال، نقرس یا شکستگی های خط موی مچ پا).
چه مشکلاتی پزشکی ای باعث علائم ورم پا و مچ پا می شود؟
گاهی اوقات، مشکلات پزشکی خاص علائم اضافی یا نسبتا منحصر به فردی را نشان می دهند، به عنوان مثال:
- علائم نقرس عبارتند از تورم انگشت شست پا همراه با قرمزی، گرمی و درد، آرتریت همراه با تورم و درد مفاصل، یا عدم تعادل الکترولیت ها با منیزیم کم که باعث گرفتگی پا می شود.
- ظهور ناگهانی پاها و تورم مچ پا در دوران بارداری (معمولاً بعد از هفته بیستم) می تواند اولین علائمی باشد که در زنان مبتلا به پره اکلامپسی مشاهده می شود.
- تورم یک طرفه پا یا مچ پا معمولاً علائم مشابهی را دارد که در بالا توضیح داده شد، اگر علت اصلی لنف ادم یک طرفه، نارسایی وریدی یا لخته شدن خون باشد. با این حال، با لخته شدن خون، اغلب زمانی درد ایجاد می شود که ناحیه متورم فشاری به آن ناحیه وارد شود. نارسایی مزمن وریدی اغلب تغییراتی در رنگ و بافت پوست دارد که در بالا توضیح داده شد، اما ممکن است زخم های پوستی یا عفونت های ثانویه را نیز ایجاد کند.
آسیب یا عفونت مچ پا معمولا یک طرفه است اما می تواند دو طرفه باشد. آسیب یا عفونت اغلب، در مراحل اولیه، محدود به پا یا مچ پا است، اما ممکن است به یکدیگرنیز سرایت کنند.
تورم ناشی از صدمه معمولاً در ناحیه آسیب دیده موضعی است (به عنوان مثال، پیچ خوردگی مچ پا یا فاشیای کف پا). در برخی موارد، ناحیه متورم پوست ممکن است در اثر سایش، پارگی یا کبودی آسیب ببیند.
درد معمولاً با آسیب ضربه‌ای به پا یا مچ پا همراه است. برخی از عفونت‌های پا یا مچ پا ممکن است تورم موضعی را به دلیل تشکیل آبسه نشان دهند (پوست صاف سفت، چرک گرم و گاهی اوقات تراوش) در حالی که سایر عفونت‌ها (سلولیت) تورم عمومی و پوست گرم اغلب همراه با قرمزی پوست را نشان می‌دهند. درد اغلب در جایی که عفونت قرار دارد, وجود دارد.
پزشکان چگونه ورم پا و مچ پا را تشخیص می دهند؟
مشاهده و معاینه بالینی, روشی برای تشخیص ورم پا و مچ پا است. پزشک احتمالاً برای به دست آوردن اطلاعات خاص و به دست آوردن بینش در مورد علت اصلی تورم، سؤالاتی در مورد تورم می پرسد.
پس از مشخص شدن علت، می توان درمان هایی را برای کمک به بیمار طراحی کرد. مشاهده ساده و توصیف شفاهی بیمار از ناحیه متورم ممکن است برای تشخیص احتمالی علت کافی باشد. مثلا:
- مچ پا متورم شده ای که بیمار یک روز پیش آن را “پیچانده” احتمالاً به دلیل پیچ خوردگی است.
- یک پای متورم با پوست متمایل به قرمز در فرد مبتلا به دیابت، با بریدگی کوچک روی پا احتمالاً ناشی از عفونت است.
- تورم دو طرفه پا و مچ پا در یک بیمار قلبی که دیورتیک های (ادرار آورهای) تجویز شده را مصرف نکرده است احتمالاً به دلیل ترکیبی از اِدم وابسته، مدیریت ضعیف مایعات و کاهش عملکرد قلب ایجاد می شود.
معمولاً از آزمایشات آزمایشگاهی برای تشخیص ورم پا و مچ پا استفاده نمی شود. با این حال، ممکن است برای کمک به تشخیص علل زمینه‌ای تورم، در برخی از بیماران تجویز شود. اشعه ایکس ممکن است برای تعیین شکستگی های زمینه ای مورد استفاده قرار گیرد در حالی که سی تی اسکن (CT) یا ام آر آیMRI ممکن است میزان آسیب بافت را نشان دهد.
کدام پزشکان ورم پا و مچ پا را درمان می کنند؟
برخی از ورم های خفیف دست و/یا پا می توانند بدون درمان برطرف شوند، در حالی که سایر بیماران می توانند توسط پزشکان عمومی درمان شوند. بسته به علت زمینه‌ای تورم، متخصصانی مانند داخلی، ارتوپدی، پزشکی ورزشی، بیماری‌های عفونی و متخصصان قلب نمونه‌هایی از متخصصان هستند که می توان با آنها مشورت شود.
چگونه می توان ورم پا و مچ پا را کاهش داد
درمان تورم پاها و مچ پا به علت(های) زمینه ای بستگی دارد. برای بسیاری از افراد، بالا بردن پاهای خود از سطح بدن تورم را کاهش می دهد یا از بین می برد. با این حال، برای بسیاری از افراد دیگر، درمان علت زمینه‌ای تورم ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌ها، آتل یا بستن برای رگ به رگ شدن، و مصرف داروهای مناسب برای نقرس باشد.
درمان اورژانسی و فوری برای تورم پا یا مچ پا نادر است، اما درمان اورژانسی به دلایل زمینه ای خاصی که تورم پا و مچ پا یا تورم موضعی یک علامت مهم و گاهی اوقات علامت اصلی است، اتفاق می افتد. شرایطی که در آن حالت ها ممکن است درمان اورژانسی برای تورم پا یا مچ پا انجام شود عبارتند از:
- پره اکلامپسی در بارداری
- تشدید نارسایی قلبی
- نارسایی کبد
- نارسایی کلیه
- شکستگی پا و مچ پا
- آبسه
- سلولیت
- تشدید نقرس
هر زمان که تورم با علائم عمده دیگری مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه یا تب همراه شد، باید بلافاصله با یک پزشک (بخش اورژانس) تماس بگیرید.
چه داروهای خانگی به تسکین علائم تورم مچ پا یا پا کمک می کند؟
یکی از بهترین درمان‌های خانگی برای ورم مچ پا، پا و انگشتان پا این است که اندام متورم را کمی بالاتر از سطح قلب قرار دهید. این کار به راحتی با قرار دادن فرد رو به بالا روی تخت یا کاناپه انجام می‌شود و سپس بالش‌هایی را زیر پاشنه‌های او قرار داده تا پاها و مچ پاها بالاتر از قفسه سینه فرد قرار گیرند.
نشستن روی صندلی هواپیما یا روی صندلی اداری (یادر هر مکانی) ممکن است باعث تورم اندام تحتانی شود. حرکت دوره‌ای ماهیچه‌های پا به وسیله کشش و انقباض و یا راه رفتن گه گاه, کمک خواهد کرد. برخی از پزشکان نیز پوشیدن جوراب های فشاری (جوراب واریس) را توصیه می کنند. سایر پیشنهادات در بخش پیشگیری در زیر ذکر شده است.
ورم مچ پا و ورم پا چه عوارضی دارد؟
تورم پاها و مچ پاها می تواند منجر به ناراحتی و درد هنگام راه رفتن یا دویدن شود.
- تورم مزمن می تواند منجر به تغییر رنگ پوست و زخم های پوستی شود.
- زخم های پوستی گاهی اوقات ممکن است عفونی شوند.
- عفونت های پوستی می توانند با تشکیل آبسه، سلولیت، فاسییت نکروزان و مرگ پیچیده تر شوند.
آیا می توان از ورم پا و مچ پا جلوگیری کرد؟
در بسیاری از شرایط، تورم پا و مچ پا را می توان کاهش داد یا از آن جلوگیری کرد. در زیر فهرستی از راه‌های کاهش یا پیشگیری از تورم مچ پا و پا آمده است:
- برای بهبود گردش خون و توزیع متعادل مایعات در بدن خود, ورزش کنید
- رژیم غذایی سالم داشته باشید؛ مصرف زیاد نمک می تواند باعث احتباس مایعات، فشار خون بالا و تورم شود
- نشستن یا ایستادن را چندین بار در روز متوقف کرده و تغییر حالت دهید و پاها و مچ پاها را بالاتر از قلب قرار دهید
- کاهش وزن اضافی برای کاهش احتباس آب و کاهش فشار روی عضلات و مفاصل
- استفاده از جوراب ساق بلند را در برنامه ی خود قرار دهید
- داروهای تجویزی و سایر داروها را بررسی کنید. اگر دارو ممکن است مسئول احتباس مایعات باشد با پزشک مشورت کنید
- از استعمال دخانیات، الکل و سایر موادی که می‌توانند منجر به تورم شوند خودداری کنید
از آنجایی که دلایل بسیاری برای ورم پا و مچ پا وجود دارد، راه های متعددی برای جلوگیری یا کاهش احتمال ایجاد آنها وجود دارد.
آینده ی بیمار مبتلا به ورم پا و مچ پا چگونه است
اکثر افراد مبتلا به ورم پا و مچ پا نتیجه خوب تا عالی دارند زیرا تورم معمولاً برگشت پذیر است و هیچ عارضه ی مادمالعمری ندارد. با این حال، تعداد قابل توجهی از بیمارانی که علل زمینه‌ای دارند که مزمن و مقاوم به درمان هستند، بسته به میزان واکنش بیمار به تغییرات سبک زندگی و داروها، بهبودی کمتری دارند.
