فراموشی، اصطلاحی است که از یونان باستان به عاریت گرفته شده است، به ناتوانی در ایجاد یا یادآوری خاطرات اشاره دارد. اغلب با از دست دادن حافظه قابل توجه مشخص می شود و می تواند به دلایل مختلفی از اختلالات عصبی گرفته تا آسیب های روانی ایجاد شود. در این مقاله به جنبه های مختلف فراموشی، علل، علائم، تشخیص، درمان، پیشگیری و استراتژی های مدیریت کیفیت زندگی می پردازیم.
انواع فراموشی
فراموشی یک وضعیت واحد نیست، بلکه یک اصطلاح کلی است که چندین نوع را در بر می گیرد. دو شکل اولیه فراموشی رتروگراد و فراموشی انتروگراد هستند.
- فراموشی رتروگراد: این نوع فراموشی شامل ناتوانی در به خاطر سپردن وقایع، حقایق یا جزئیات از گذشته است. این می تواند از فراموش کردن حوادث خاص تا از دست دادن تمام بخش های گذشته خود را شامل شود.
- فراموشی پیشرونده: برخلاف فراموشی رتروگراد، فراموشی پیش‌گرید توانایی ایجاد و ذخیره‌سازی خاطرات جدید را مختل می‌کند. افراد مبتلا به فراموشی انتروگراد می توانند خاطرات گذشته خود را به یاد بیاورند، اما نمی توانند خاطرات جدیدی را ایجاد کنند.
انواع دیگری از فراموشی عبارتند از فراموشی پس از سانحه، فراموشی جهانی گذرا، فراموشی نوزادی و فراموشی تجزیه ای. هر یک از این انواع به دلایل مشخصی به وجود می آیند و می توانند با درجات مختلف از دست دادن حافظه ظاهر شوند.
علل فراموشی
علل فراموشی را می توان به طور کلی به عوامل عصبی و روانی طبقه بندی کرد.
علل عصبی
علل عصبی فراموشی همگی شامل آسیب به مغز یا اختلال در فعالیت مغز است. برخی از علل شایع عصبی عبارتند از:
- مسمومیت با الکل: از دست دادن موقت حافظه یا خاموشی می تواند در هنگام نوشیدن زیاد الکل رخ دهد.
- بیماری آلزایمر: این بیماری دژنراتیو مغزی عامل اصلی فراموشی است و میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد.
- آنوریسم های مغزی: این آنوریسم ها می توانند به از دست دادن حافظه به دلیل خونریزی در مغز منجر شوند.
- تومورهای مغزی: تومورهای مغزی خوش خیم و بدخیم می توانند با فشرده سازی یا نفوذ به بافت مغز باعث از دست دادن حافظه شوند.
- هیپوکسی مغزی: اکسیژن رسانی ناکافی به مغز می تواند منجر به از دست دادن حافظه شود که معمولاً در حوادث نزدیک به غرق شدن یا قربانیان سکته مغزی دیده می شود.
- داروها و داروها: برخی آرام بخش ها و داروهای بیهوشی می توانند به طور موقت شکل گیری حافظه را مختل کنند، در حالی که سوء مصرف طولانی مدت مواد می تواند باعث آسیب دائمی شود.
- صرع و تشنج: از دست دادن حافظه می تواند در نتیجه صرع لوب تمپورال رخ دهد.
- زوال عقل فرونتوتمپورال: این اختلال دژنراتیو پیشرونده می تواند بر حافظه و سایر عملکردهای شناختی تأثیر بگذارد.
- آسیب به سر: ضربه مغزی یا سایر آسیب های مغزی آسیب زا می تواند باعث از دست دادن حافظه شود.
- عفونت ها: به ویژه آنهایی که بر مغز تأثیر می گذارند، مانند آنسفالیت (به عنوان مثال، ویروس هرپس سیمپلکس).
- سایر بیماری های دژنراتیو مغز: بیماری پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس می تواند به عنوان بخشی از پیشرفت آنها منجر به از دست دادن حافظه شود.
- سکته مغزی: از دست دادن حافظه یک علامت شایع پس از سکته است.
- سموم و سموم: مسمومیت با مونوکسید کربن، مسمومیت با فلزات سنگین و سایر تماس های سمی می تواند منجر به فراموشی شود.
- فراموشی جهانی گذرا: این یک فرم کوتاه مدت از فراموشی است که معمولاً کمتر از ۲۴ ساعت طول می کشد و شامل از دست دادن حافظه رتروگراد و متقاطع می شود.
علل روانی
از دست دادن حافظه همچنین می تواند ناشی از مشکلات سلامت روان باشد. نمونه هایی از علل روانی فراموشی شامل اختلالات تجزیه ای، به ویژه فراموشی تجزیه ای، و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، به ویژه PTSD پیچیده است. این موارد معمولاً شامل یک رویداد آسیب‌زا یا پریشانی شدید عاطفی است و اعتقاد بر این است که مکانیسم دفاعی مغز برای محدود کردن یا محافظت از آسیب روانی است.
علائم فراموشی
علائم فراموشی بسته به نوع آن متفاوت است، اما عموماً حول محور از دست دادن حافظه می چرخند. این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ناتوانی در یادآوری وقایع یا جزئیات خاص از گذشته (فراموشی رتروگراد).
- ناتوانی در تشکیل یا ذخیره خاطرات جدید (فراموشی انتروگراد).
- مشکل در یادآوری نام ها و چهره ها.
- گم شدن یا مشکل در پیمایش مکان های آشنا.
- فراموش کردن رویدادها یا قرار ملاقات های آینده
- به خاطر سپردن نادرست جزئیات یا رویدادها (confabulation).
تشخیص و آزمایشات فراموشی
تشخیص فراموشی شامل ارزیابی کامل توسط یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی است که شرح حال مفصلی می‌گیرد، معاینات فیزیکی و عصبی را انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌های تشخیصی مختلفی را درخواست کند. برخی از این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینه فیزیکی و عصبی: این به ارزیابی سلامت کلی سیستم عصبی و رد سایر شرایط کمک می کند.
- ارزیابی عصب روانشناختی: این آزمون عملکرد شناختی و عملکرد حافظه را ارزیابی می کند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) و اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): این تست‌های تصویربرداری می‌توانند به شناسایی تغییرات ساختاری یا ضایعات در مغز که ممکن است باعث فراموشی شوند کمک کنند.
- الکتروانسفالوگرام (EEG): این آزمایش فعالیت مغز را اندازه گیری می کند و می تواند به تشخیص فعالیت تشنجی که ممکن است بر حافظه تأثیر بگذارد کمک کند.
- آزمایش خون: این می تواند به شناسایی علائم عفونت، کمبود ویتامین یا سایر شرایط پزشکی که می تواند به فراموشی کمک کند، کمک کند.
- تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری): در برخی موارد، ممکن است برای بررسی مایع مغزی نخاعی از نظر علائم عفونت یا سایر ناهنجاری ها، ضربه زدن به نخاع انجام شود.
مدیریت و درمان فراموشی
هیچ درمان خاصی برای فراموشی وجود ندارد، اما درمان بستگی به علت زمینه ای دارد. اگر علت قابل درمان باشد، پرداختن به آن وضعیت ممکن است از دست دادن حافظه را معکوس کند. به عنوان مثال، مدیریت عفونت، کنترل تشنج یا درمان تومور مغزی می‌تواند به طور بالقوه عملکرد حافظه را بازیابی کند.
در مواردی که فراموشی دائمی است، توانبخشی شناختی و کاردرمانی می تواند به افراد کمک کند تا از دست دادن حافظه را جبران کنند و راهبردهای جدیدی را برای مقابله با شرایط خود بیاموزند. اعضای خانواده و مراقبان نیز ممکن است برای درک و مدیریت چالش های زندگی با فرد مبتلا به فراموشی نیاز به حمایت داشته باشند.
پیشگیری از فراموشی
در حالی که فراموشی به خودی خود قابل پیش بینی نیست، می توان اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا به آن انجام داد:
- از تجهیزات ایمنی استفاده کنید: این می تواند به جلوگیری از آسیب های سر و کاهش خطر آسیب های مغزی که ممکن است منجر به فراموشی شود کمک کند.
- حفظ یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم: خوردن یک رژیم غذایی متعادل، خواب کافی و مدیریت استرس می تواند سلامت کلی مغز را ارتقا دهد و به طور بالقوه خطر بیماری های عصبی را که باعث فراموشی می شود کاهش دهد.
- فعالیت ذهنی و بدنی منظم: درگیر شدن در تمرینات ذهنی، مانند پازل و خواندن، و حفظ فعالیت بدنی منظم می تواند از عملکرد شناختی و سلامت مغز حمایت کند.
- مدیریت شرایط سلامتی: اگر شرایطی دارید که می تواند بر مغز شما تأثیر بگذارد، مانند دیابت یا فشار خون بالا، مدیریت موثر آن می تواند خطر ابتلا به عوارض عصبی را که می تواند منجر به فراموشی شود، کاهش دهد.
- ترک مصرف دخانیات: مصرف تنباکو می تواند بر سلامت مغز تأثیر منفی بگذارد و خطر بیماری های عصبی را افزایش دهد، بنابراین ترک آن مفید است.
کیفیت زندگی و زندگی با فراموشی
زندگی با فراموشی می تواند چالش های متعددی را هم برای فرد مبتلا و هم برای عزیزانشان ایجاد کند. کمک‌های حافظه مانند فهرست‌ها، تقویم‌ها و برنامه‌های تلفن هوشمند می‌توانند برای مدیریت کارهای روزانه و قرارهای ملاقات مفید باشند. حمایت اجتماعی و مشارکت در فعالیت‌هایی که عملکرد شناختی و بهزیستی ذهنی را ارتقا می‌دهند نیز می‌تواند به کیفیت بهتر زندگی کمک کند.
در برخی موارد، افراد مبتلا به فراموشی ممکن است نیاز به مراقبت ۲۴/۷ داشته باشند، به خصوص اگر فراموشی قدامی داشته باشند و نتوانند خاطرات جدیدی تشکیل دهند یا ذخیره کنند. این مراقبت ممکن است توسط اعضای خانواده، دوستان یا در مراکز مراقبت طولانی مدت ارائه شود. یادآوری این نکته ضروری است که تجربه همه افراد از فراموشی منحصر به فرد است و سطح حمایت مورد نیاز از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
سوالات متداول
۱. فراموشی چگونه درمان می شود و آیا درمانی وجود دارد؟
هیچ درمان مستقیمی برای فراموشی وجود ندارد، اما هدف درمان در صورت امکان، رفع علت زمینه ای است. با درمان علت، از دست دادن حافظه ممکن است معکوس شود. اگر فراموشی دائمی باشد، توانبخشی شناختی و کاردرمانی می تواند به افراد کمک کند تا راهبردهایی را برای مقابله با از دست دادن حافظه ایجاد کنند.
۲. آیا می توان از فراموشی پیشگیری کرد یا می توانم خطر ابتلا به آن را کاهش دهم؟
در حالی که فراموشی به خودی خود قابل پیش بینی نیست، می توانید اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا به آن انجام دهید، مانند پوشیدن تجهیزات ایمنی، حفظ رژیم غذایی و سبک زندگی سالم، درگیر شدن در فعالیت ذهنی و بدنی منظم، مدیریت شرایط سلامتی و ترک استعمال دخانیات.
۳. آیا اختلال شناختی خفیف (MCI) همان فراموشی است؟
خیر، فراموشی و اختلال شناختی خفیف (MCI) شرایط جداگانه ای هستند. فراموشی به طور خاص به از دست دادن حافظه اشاره دارد، در حالی که MCI یک کاهش شناختی خفیف‌تر است که ممکن است بر چندین حوزه شناختی از جمله حافظه تأثیر بگذارد، اما لزوماً مانند فراموشی باعث از دست دادن حافظه شدید نمی‌شود.
۴. آیا الکل می تواند باعث فراموشی شود؟
بله، الکل می تواند به طور موقت شکل گیری خاطرات جدید را مختل کند و باعث “سیاه شدن” شود. این معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فردی مقدار قابل توجهی الکل مصرف می‌کند و به احتمال زیاد در هنگام نوشیدن زیاد الکل اتفاق می‌افتد.
۵. آیا فراموشی می تواند بر مهارت های حرکتی تأثیر بگذارد و باعث شود که چگونه فعالیت ها یا کارهای مشترک را انجام دهم؟
فراموشی معمولاً بر مهارت های حرکتی یا مهارت های آموخته شده تأثیر نمی گذارد. این مهارت ها در قسمتی از مغز متفاوت از حافظه یاد گرفته و ذخیره می شوند. بنابراین، فراموشی معمولاً با توانایی های حرکتی یا مهارت های آموخته شده تداخلی ندارد.
