زوال عقل (دمانس) اصطلاحی است که برای توصیف تغییرات شدید در مغز که باعث از دست دادن حافظه می شود استفاده می شود. این تغییرات همچنین انجام فعالیت های اساسی روزانه را برای افراد دشوار می کند. در بیشتر افراد، زوال عقل باعث تغییراتی در رفتار و شخصیت می شود.
همه انواع زوال عقل سه ناحیه از مغز را تحت تاثیر قرار می دهد:
- زبان
- حافظه
- تصمیم گیری
بیشتر موارد زوال عقل, ناشی از یک بیماری است و قابل برگشت نیست. استثناهای نادر، به طور کلی در موارد زوال عقل ناشی از افسردگی یا سوء مصرف مواد مخدر و الکل رخ می دهد و در این موارد ممکن است زوال عقل برگشت پذیر باشد.
انواع مختلف زوال عقل , مراحل مختلفی در پیشرفت دارند، اگرچه اکثر آنها در مجموعه ای از مراحل مشابه هستند, در اینجا انواع زوال عقل را بررسی می کنیم.
۱. بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر شایع ترین نوع زوال عقل است. بر اساس گزارش انجمن آلزایمر، بین ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد زوال عقل, ناشی از بیماری آلزایمر است. علائم اولیه بیماری آلزایمر شامل فراموشی نام ها و رویدادهای اخیر، بی توجهی به مراقبت شخصی، تغییرات خلقی و شخصیتی، بی نظمی و موارد دیگر است.
اگرچه افسردگی می تواند نشانه اولیه بیماری آلزایمر باشد، اما بخشی از خود بیماری نیست و باید جداگانه به عنوان یک اختلال درمان شود. گاهی اوقات، افراد مسن افسرده, به اشتباه مبتلا به بیماری آلزایمر تشخیص داده می شوند. درحالی که تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر امکان پذیر است، اما علائمی مشابه با بیماری های دیگر نیز دارد.
بیماری آلزایمر با مرگ سلول های مغزی مشخص می شود. با پیشرفت بیماری، افراد بیشتر دچار سردرگمی و تغییرات خلقی می شوند. آن ها همچنین در صحبت کردن و راه رفتن مشکل دارند.
افراد مسن بیشتر احتمال دارد به آلزایمر مبتلا شوند. حدود ۵ درصد از موارد آلزایمر، آلزایمر زودرس است که در افراد ۴۰ یا ۵۰ ساله رخ می دهد.
مراحل پیشرفت آلزایمر
پیشرفت آلزایمر به هفت مرحله تقسیم می شود. علائم معمولاً در مرحله ۲ ظاهر می شوند، اگرچه زوال عقل قابل تشخیص, در حدود مرحله ۴ شروع می شود. اختلال به تدریج تا مرحله ۷ بدتر می شود، در این مرحله اکثر افراد مبتلا به آلزایمر احتمالاً با چالش های شدید در گفتار و حرکت مواجه می شوند.
مانند بسیاری از انواع زوال عقل، سطح مراقبت مورد نیاز همراه با پیشرفت علائم بسیار متفاوت است.
عوامل خطربرای ابتلا به بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر علل مختلفی دارد که اغلب با هم کار می کنند، که هیچ کدام به طور کامل شناخته نشده اند. عوامل خطر شناخته شده برای بیماری آلزایمر عبارتند از:
- سن
- سابقه خانوادگی
- ژنتیک
۲. زوال عقل عروقی
دومین نوع شایع زوال عقل، زوال عقل (دمانس) عروقی است و ناشی از کمبود جریان خون در مغز است. زوال عقل عروقی می تواند با افزایش سن رخ دهد و می تواند با بیماری آترواسکلروتیک، دیابت، فشار خون بالا و موارد دیگر مرتبط باشد. سکته مغزی شایع ترین علت زوال عقل عروقی است.
علائم زوال عقل عروقی بسته به علت آن, می تواند به آرامی یا ناگهانی ظاهر شود. سردرگمی از علائم اولیه شایع هستند. بعداً، افراد در انجام وظایف یا تمرکز برای مدت طولانی مشکل دارند. زوال عقل عروقی می تواند باعث مشکلات بینایی و گاهی اوقات توهم نیز شود.
از آن جایی که اغلب در اثر رویدادهای مجزا ایجاد می‌شود، پیشرفت زوال عقل عروقی زودتر از پیشرفت بیماری آلزایمر ظاهر می‌شود.
عوامل خطر برای ابتلا به زوال عقل عروقی
عوامل خطرزا برای زوال عقل عروقی متعدد هستند و عبارتند از:
- سن
- سابقه سکته مغزی
- سابقه حملات قلبی
- کلسترول بالا
- دیابت
- لوپوس
- فشار خون بالا
- ریتم های غیر معمول قلب
۳. زوال عقل لویی
دمانس با اجسام لویی که به نام زوال عقل لویی نیز شناخته می شود، به دلیل رسوب پروتئین در سلول های عصبی ایجاد می شود. این کار پیام های شیمیایی در مغز را قطع می کند و باعث از دست دادن حافظه و بی نظمی می شود.
افراد مبتلا به این نوع زوال عقل نیز دچار توهمات بصری می شوند و در به خواب رفتن در شب مشکل دارند یا در طول روز به طور غیرمنتظره ای به خواب می روند. آن ها همچنین ممکن است بیهوش شوند یا گم شوند یا دچار سردرگمی شوند.
زوال عقل با اجسام لوی علائم مشترک بسیاری با بیماری های پارکینسون و آلزایمر دارد. به عنوان مثال، بسیاری از افراد دچار لرزش در دست، مشکل در راه رفتن و احساس ضعف می شوند. اجسام لویی می تواند در مغز افراد مبتلا به آلزایمر وجود داشته باشد و اغلب در افراد مبتلا به پارکینسون یافت می شود.
برای مبتلایان به پارکینسون، عوامل خطر شناخته شده برای ابتلا به زوال عقل لوی بدن عبارتند از (منبع مطلب):
- مرد بودن (جنس مذکر بودن)
- تغییرات در وضعیت بدن
- بی ثباتی در راه رفتن
- دشواری بیشتر در حرکت
- علائمی که در سمت چپ و راست بدن مشاهده می شود
- تجربه ی زودتر توهم
- علائم عدم پاسخ به دارو
۴. بیماری پارکینسون
اکثر افراد مبتلا به بیماری پارکینسون دچار زوال عقل می شوند. علائم اولیه این نوع زوال عقل مشکلات استدلال و قضاوت است. برای مثال، فرد مبتلا به زوال عقل بیماری پارکینسون ممکن است در درک اطلاعات بصری یا به خاطر سپردن نحوه انجام کارهای ساده روزانه دچار مشکل شود. آن ها حتی ممکن است توهمات گیج کننده یا ترسناک داشته باشند.
این نوع زوال عقل نیز می تواند باعث تحریک پذیری فرد شود. بسیاری از افراد با پیشرفت بیماری دچار افسردگی یا پارانوئید می شوند. برخی دیگر در صحبت کردن مشکل دارند و ممکن است کلمات را فراموش کنند یا در طول مکالمه گم شوند.
یکی از عوامل خطر منحصر به فرد برای زوال عقل در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون مجموعه ای از مشکلات حرکتی است که به نام بی ثباتی وضعیتی و اختلال راه رفتن (PIGD) شناخته می شود، که شامل مشکل در شروع حرکت و مشکلات تعادل و افتادن است.
مانند دمانس بدن لوی، زوال عقل در بیماری پارکینسون پیشرونده است.
۵. زوال عقل پیشانی گیجگاهی (زوال عقل فرونتومپورال )
زوال عقل پیشانی گیجگاهی, نامی است که برای توصیف انواع مختلفی از زوال عقل استفاده می شود، که همه آن ها در یک چیز مشترک هستند: آن ها فقط قسمت های جلویی و کناری مغز را تحت تأثیر قرار می دهند، که مناطقی هستند که زبان و رفتار را کنترل می کنند. این نوع زوال عقل گاهی اوقات به طور عمومی به عنوان “بیماری پیک” شناخته می شود، اگرچه اشکال مختلفی وجود دارد.
زوال عقل پیشانی گیجگاهی می تواند حتی افراد جوان ۴۵ ساله را نیز تحت تاثیر قرار دهد. به گفته انجمن آلزایمر، اگرچه دانشمندان نمی‌دانند چه چیزی باعث آن می‌شود، اما در خانواده‌ها دیده می‌شود و افراد مبتلا به آن دارای جهش‌هایی در ژن‌های خاصی هستند.
این زوال عقل باعث گم کردن محدودیت ها و انگیزه ها و همچنین رفتار اجباری می شود. همچنین باعث می شود افراد در گفتار دچار مشکل شوند، از جمله فراموشی معنی کلمات رایج. زوال عقل پیشانی گیجگاهی می تواند اثرات شدیدتری نسبت به آلزایمر بر گفتار داشته باشد.
برخلاف آلزایمر، مشکلات حافظه مرتبط با زوال عقل پیشانی گیجگاهی در مراحل بعدی پیشرفت بیماری رخ می دهد.
زوال عقل پیشانی گیجگاهی شایع ترین شکل زوال عقل است که در افراد مبتلا به اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا ALS رخ می دهد.
۶. بیماری کروتسفلد جاکوب
بیماری کروتسفلد جاکوب (CJD) یکی از نادرترین انواع زوال عقل است. بر اساس گزارش انجمن آلزایمر، هر سال از هر یک میلیون نفر, تنها یک نفر به آن مبتلا می شود. بیماری کروتسفلد جاکوب خیلی سریع پیشرفت می کند و افراد اغلب در عرض یک سال پس از تشخیص می میرند.
علائم بیماری کروتسفلد جاکوب مشابه سایر اشکال زوال عقل است. برخی افراد بیقراری را تجربه می کنند، در حالی که برخی دیگر از افسردگی رنج می برند. سردرگمی و از دست دادن حافظه نیز شایع است. بیماری کروتسفلد جاکوب روی بدن نیز تأثیر می گذارد و باعث انقباض و سفتی عضلات می شود.
بیماری کروتسفلد جاکوب زمانی ایجاد می‌شود که پریون‌ها یا پروتئین‌های غیرطبیعی و تاشو در بدن ظاهر می‌شوند و باعث ایجاد پریون‌های اضافی در مغز می‌شوند که منجر به مرگ سلول‌های مغز می‌شود.
انواع بیماری کروتسفلد جاکوب
- بیماری پراکنده کروتسفلد جاکوب: این رایج ترین است، که در آن منشا انتشار پریون یک راز باقی مانده است.
- بیماری کروتسفلد یاکوب خانوادگی: این به دلیل تغییرات ژنتیکی ارثی است که می تواند تولید پروتئین پریون را ایجاد کند.
- بیماری کروتسفلد جاکوب اکتسابی: اگرچه اکنون بسیار نادر است، نسخه‌های بیماری کروتسفلد جاکوب می‌توانند در اثر قرار گرفتن در معرض پروتئین پریون غیرطبیعی، عمدتاً از طریق مصرف گوشت آلوده ایجاد شوند.
۷. سندرم ورنیک کورساکوف (Wernicke-Korsakoff)
سندرم ورنیک کورساکوف نوعی اختلال مغزی است که در اثر کمبود ویتامین B1 ایجاد می‌شود و منجر به خونریزی در بخش‌های تحتانی مغز می‌شود. بیماری ورنیکه می تواند علائم فیزیکی مانند دوبینی و از دست دادن هماهنگی عضلات را ایجاد کند.
در یک نقطه خاص، علائم فیزیکی بیماری ورنیکه درمان نشده کاهش می یابد و علائم سندرم ورنیک کورساکوف ظاهر می شود.
سندرم کورساکوف یک اختلال حافظه است که در اثر بیماری پیشرفته ورنیک ایجاد می شود. افراد مبتلا به سندرم کورساکوف ممکن است مشکلات زیر را داشته باشند:
- پردازش اطلاعات
- یادگیری مهارت های جدید
- به یاد آوردن چیزها
این دو حالت به هم مرتبط هستند و معمولاً به عنوان یک بیماری با هم گروه بندی می شوند که به عنوان سندرم ورنیک کورساکوف شناخته می شود. اگرچه علائم مشابه اغلب زوال عقل‌های دیگر است، اما سندرم ورنیک کورساکوف از این نظر منحصر به فرد است که قابل پیشگیری است، و در صورت رسیدگی به موقع، قابل درمان است.
سندرم ورنیک کورساکوف می تواند ناشی از سوء تغذیه یا عفونت های مزمن باشد. با این حال، شایع ترین علت کمبود این ویتامین, اعتیاد به الکل است.
گاهی اوقات افراد مبتلا به سندرم ورنیک کورساکوف اطلاعاتی را می سازند تا شکاف های حافظه خود را پر کنند بدون اینکه بدانند دارند چه می کنند.
درمان سندرم ورنیک کورساکوف
اگرچه تشخیص سندرم ورنیک کورساکوف به دلیل بسیاری از توضیحات ممکن برای علائم آن, دشوار است، درمان امکان پذیر است. علاوه بر بستری شدن در بیمارستان، درمان معمولاً شامل موارد زیر است:
- ویتامین B1 از طریق یک سرم وریدی (IV) در بازو یا دست داده می شود
- ویتامین B1 که از طریق دهان تجویز می شود
- یک رژیم غذایی متعادل برای حفظ سطح ویتامین B-۱
- درمان اعتیاد به الکل (اگر علت بیماری اعتیاد به الکل باشد)
۸. زوال عقل مختلط
زوال عقل مختلط به وضعیتی اطلاق می شود که در آن فرد بیش از یک نوع زوال عقل دارد. زوال عقل مختلط بسیار شایع است و شایع ترین ترکیب آن دمانس عروقی و آلزایمر است. با توجه به انجمن آلزایمر نیو جرسی، تا ۴۵ درصد از افراد مبتلا به زوال عقل، زوال عقل مختلط دارند اما آن را نمی دانند. (منبع مطلب)
زوال عقل مختلط می تواند علائم مختلفی را در افراد مختلف ایجاد کند. برخی افراد ابتدا از دست دادن حافظه و سردرگمی را تجربه می کنند، در حالی که برخی دیگر تغییرات رفتاری و خلقی دارند. اکثر افراد مبتلا به زوال عقل مختلط با پیشرفت بیماری در صحبت کردن و راه رفتن مشکل خواهند داشت.
۹. هیدروسفالی فشار طبیعی
هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH) وضعیتی است که باعث می‌شود فرد مایع اضافی در بطن‌های مغز جمع کند. بطن ها فضاهای پر از مایع هستند که برای محافظت از مغز و نخاع فرد طراحی شده اند. آن ها فقط به مقدار مناسب مایع برای عملکرد صحیح نیاز دارند. هنگامی که مایع بیش از حد جمع می شود، فشار بیشتری بر مغز وارد می کند. این می تواند باعث آسیب شود که منجر به علائم زوال عقل می شود.
تشخیص هیدروسفالی فشار طبیعی ممکن است زمان بر باشد و اغلب نیاز به آزمایش های زیادی برای رد سایر اشکال زوال عقل دارد. با توجه به اطلاعات مرکز پزشکی جان هاپکینز، تخمین زده می شود که ۵ درصد از موارد زوال عقل ناشی از هیدروسفالی فشار است. (منبع مطلب)
پیگیری درمان در اسرع وقت می تواند به پزشک کمک کند تا قبل از آسیب مغزی اضافی مداخله کند. هیدروسفالی فشار طبیعی یکی از انواع زوال عقل است که گاهی اوقات با جراحی قابل درمان است.
علل و علائم هیدروسفالی فشار طبیعی
برخی از علل بالقوه هیدروسفالی فشار طبیعی عبارتند از:
- جراحت
- خون ریزی
- عفونت
- تومور مغزی
- جراحی های قبلی مغز
با این حال، گاهی اوقات پزشکان علت هیدروسفالی فشار طبیعی را نمی دانند. علائم هیدروسفالی فشار طبیعی عبارتند از:
- تعادل ضعیف
- فراموشی
- تغییرات در خلق و خوی
- افسردگی
- افتادن های مکرر
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
۱۰. بیماری هانتینگتون
بیماری هانتینگتون یک بیماری ژنتیکی است که باعث زوال عقل می شود. دو نوع وجود دارد: نوع نوجوانی و نوع بزرگسالان. نوع نوجوانی نادرتر است و در دوران کودکی یا نوجوانی علائم ایجاد می کند.
نوع بزرگسالان معمولاً برای اولین بار در سنین ۳۰ یا ۴۰ سالگی علائم را در فرد ایجاد می کند. این وضعیت باعث از بین رفتن زودرس سلول های عصبی مغز می شود که می تواند منجر به زوال عقل و همچنین اختلال در حرکت شود.
علائم مرتبط با بیماری هانتینگتون شامل اختلال در حرکات، مانند تکان دادن، مشکل در راه رفتن، و مشکل در بلع است. علائم زوال عقل در بیماری هانتینگتون شبیه به بسیاری از انواع دیگر زوال عقل است و تغییرات خلقی، خشم و افسردگی به ویژه شایع است.
سایر علل زوال عقل
بسیاری از بیماری ها می توانند در مراحل بعدی, باعث زوال عقل شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس ممکن است دچار زوال عقل شوند. همچنین ممکن است افراد مبتلا به ایدز (HIV) دچار اختلال شناختی و زوال عقل شوند، به خصوص اگر از داروهای ضد ویروسی استفاده نکنند.
