سندرم متابولیک (سندروم متابولیک) وضعیتی است که به نظر می رسد خطر ابتلا به مجموعه ای از بیماری ها را افزایش می دهد. این ها شامل بیماری های قلبی عروقی، دیابت نوع ۲، کلسترول بالا , چاقی و غیره است. همچنین به عنوان سندرم مقاومت به انسولین شناخته می شود (منبع اول, منبع دوم).
این سندرم یک بیماری خاص نیست، اما مجموعه‌ای از عوامل خطر را که با احتمال بالاتر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نوع ۲ مرتبط است، در کنار هم قرار می‌دهد.
انجمن قلب آمریکا سندرم متابولیک را به عنوان “خوشه ای از اختلالات متابولیک” توصیف می کند که شامل فشار خون بالا، سطح بالای گلوکز ناشتا و چاقی شکمی است که در مجموع باعث افزایش خطر بیماری قلبی می شود (منبع مطلب).
علائم سندرم متابولیک چیست
طبق گفته ی انجمن قلب آمریکا، اگر فردی حداقل سه مورد از پنج علامت زیر را داشته باشد، پزشک اغلب سندرم متابولیک را برای او تشخیص می دهد (منبع مطلب):
- چاقی مرکزی، احشایی، شکمی، به ویژه، اندازه کمر بیش از ۱۰۲ سانتی متر در مردان و بیش از۸۹ سانتی متر در زنان
- سطح گلوکز خون ناشتا ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر
- فشار خون ۱۳۰/۸۵ mm/Hg یا بالاتر
- سطح تری گلیسیرید خون ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر
- سطح کلسترول خوب ( کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا یا HDL ) 40 میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر برای مردان و ۵۰ میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر برای زنان
داشتن سه مورد یا بیشتر از عوامل بالا, خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی و دیابت نوع ۲ را نشان می دهد.
درمان سندرم متابولیک
هدف اصلی تشخیص، شناسایی افرادی است که ممکن است در معرض خطر سندرم متابولیک باشند، اما ممکن است به جای درمان دارویی، از اصلاح شیوه زندگی بهره مند شوند.
سطوح بالای گلوکز خون، فشار خون بالا، و ناهنجاری های چربی و کلسترول اغلب می توانند در مراحل اولیه با اقدامات سبک زندگی مورد هدف قرار گرفته و بهبهود یابند.
با این حال، برخی از افراد ممکن است در حال حاضر از دارو برای برخی از جنبه های سندرم متابولیک، مانند فشار خون بالا، هنگام تشخیص, استفاده کنند.
کاهش وزن به خصوص در قسمت فوقانی بدن می تواند یک درمان موثر باشد.
اقدامات پیشنهادی برای پیشگیری و درمان کلسترول غیرطبیعی و سایر جنبه های سندرم متابولیک عبارتند از:
- پیروی از یک “رژیم غذایی سالم برای قلب” که قند، چربی و سدیم کمی دارد.
- انجام ورزش منظم
- اجتناب از سیگار کشیدن و کاهش یا قطع مصرف الکل
انجمن قلب آمریکا پیشنهاد می کند حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط در هفته انجام دهید. این جلسات را می توان به جلسات ۱۰ دقیقه ای تقسیم کرد. پیاده روی سریع راه خوبی برای شروع است.
درمان دارویی سندرم متابولیک
اگر درمان دارویی توصیه می شود، این موضوع معمولاً با تجویزمتفورمین همراه است.
این دارو می تواند به برخی از گروه های پرخطر کمک کند، به ویژه افرادی که سطح گلوکز خون بالایی دارند و افرادی که در طیف چاقی قرار دارند که با اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی قابل کنترل نیستند.
متفورمین با نام های تجاری زیر در ایالات متحده به فروش می رسد:
- فورتامت
- گلوکوفاژ
- گلومتزا
- ریومت
این دارو برای استفاده ی پیشگیرانه در افرادی که به دلیل سندرم متابولیک در معرض خطر بالای دیابت هستند مجوز رسمی سازمان غذا و داروی آمریکا را ندارد.
با این حال، برخی از پزشکان متفورمین را برای پیشگیری از دیابت در افرادی که سطح گلوکز بالا و چاقی شکمی دارند، تجویز می کنند. متخصصان دیابت و شواهد به دست آمده از آزمایشات بالینی, از استفاده از متفورمین ,حمایت می کنند.
مطالعه ای که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد به این نتیجه رسید که متفورمین در کاهش خطر ابتلا به دیابت در بزرگسالان دارای عوامل خطر, موثر است، اما تغییرات رژیم غذایی و ورزش “تقریبا دو برابر موثرتر” هستند(منبع مطلب).
داروهای دیگری نیز ممکن است در درمان سندرم متابولیک استفاده شوند، مانند استاتین ها در افرادی که سطوح بالای LDL ( کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم یا کلسترول بد) دارند.
داروهای ضد فشار خون برای درمان فشار خون بالا استفاده می شود. مجدداً اقدامات سبک زندگی ابتدا یا در گروه های کم خطر به عنوان گزینه ی امتحان می شود.
رژیم غذایی و سندرم متابولیک
رژیم غذایی DASH (اطلاعات بیشتر در مورد این رژیم) برای پیشگیری و درمان سندروم متابولیک توصیه می شود. هدف این رژیم پیشگیری از فشار خون بالا است.
رژیم غذایی DASH توصیه می کند:
- انتخاب مواد غذایی از منابع سالم
- محدود کردن مصرف گوشت قرمز، نمک (سدیم)، چربی‌های اشباع شده و غذاها و نوشیدنی‌های شیرین
- مصرف مقدار زیادی میوه و سبزیجات، غلات کامل، ماهی و آجیل
رژیم DASH به جای کاهش کالری، بر آنچه مردم می خورند تمرکز دارد، اما کسانی که مایل به کاهش وزن هستند می توانند این رژیم غذایی را با کالری کمتری دنبال کنند.
تشخیص سندرم متابولیک
همه دستورالعمل‌های پزشکی در مورد آستانه‌های دقیقی که باید برای تشخیص سندروم متابولیک استفاده شود، توافق ندارند.
به عنوان مثال، در مورد بهترین راه برای اندازه گیری و تعریف چاقی، اختلاف نظر وجود دارد. گزینه ها عبارتند از شاخص توده بدنی (BMI)، نسبت قد به کمر، یا ابزارهای دیگر. همچنین ممکن است فردی فشار خون بالا یا قند خون بالا داشته باشد اما به چاقی مربوط نشود.
معیارهای فوق در تلاشی برای هماهنگ کردن تشخیص ها ایجاد شدند. با این حال، پزشکان شرایط یک فرد را نیز در نظر خواهند گرفت.
ارتباط سندرم متابولیک و چاقی دوران کودکی
سندروم متابولیک می تواند در دوران کودکی، همراه با چاقی زودرس، دیس لیپیدمی و فشار خون بالا شروع شود.
با توجه به نگرانی‌ها در مورد افزایش چاقی در بین جوانان در سال‌های اخیر، برخی خواستار غربالگری زودهنگام برای شناسایی افرادی هستند که در معرض خطر قلبی عروقی بالاتری هستند.
این می‌تواند هدف قرار دادن تغییرات به سمت یک سبک زندگی سالم‌تر و کاهش احتمال مشکلات سلامتی در آینده را ممکن سازد.
با این حال، چگونگی و زمان غربالگری و تشخیص سندروم متابولیک و چاقی در کودکان بحث‌برانگیز است. یکی از دلایل این است که کودکان در حال رشد، اخلاف زیادی در این عوامل دارند.
بر اساس گزارش مرکز کنترل بیماری ها (CDC)، در ایالات متحده به طور کلی، تقریباً یک نفر از هر ۵ جوان ۶ تا ۱۹ ساله در حال حاضر با چاقی زندگی می کند که سه برابر این تعداد در دهه ۱۹۷۰ است. این افراد ممکن است با ورود به بزرگسالی در معرض خطر ابتلا به مشکلات سلامتی باشند (منبع مطلب).
دلایل سندرم متابولیک
سندروم متابولیک مجموعه ای از عوامل خطر است، بنابراین یک علت واحد وجود ندارد.
چاقی شکمی یا اضافه وزن یک عامل اصلی است، اما سطوح غیر طبیعی چربی و کلسترول خون، فشار خون بالا و پیش دیابت نیز در خطر متابولیک قلبی, نقش دارند.
عوامل خطر اجتناب ناپذیر، مانند سابقه خانوادگی و پیشینه قومی، می توانند شانس ابتلا به برخی از مولفه ها را افزایش دهند. با این حال، انتخاب سبک زندگی می تواند بر همه این عوامل تأثیر بگذارد.
رژیم غذایی سرشار از چربی و قند، همراه با کمبود ورزش، با ایجاد چاقی و شرایط دیگر مرتبط است.
با این حال، علائمی مانند مقاومت به انسولین لزوماً همراه با چاقی یا نشان دهنده سندرم متابولیک نیستند.
مقاومت به انسولین یکی از ویژگی های سندرم متابولیک و چاقی است و می تواند منجر به بیماری های قلبی عروقی و دیابت نوع ۲ شود، اما می تواند نشانه ای از بیماری های دیگر نیز باشد. به عنوان مثال می توان به بیماری کوشینگ، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، بیماری کبد چرب غیرالکلی و بیماری مزمن کلیه اشاره کرد.
مشکلات دیگری که گاهی با سندرم متابولیک، مقاومت به انسولین و قند خون بالا همراه است شامل التهاب خفیف و لخته شدن خون است. این ها همچنین می توانند در ایجاد بیماری های قلبی عروقی نقش داشته باشند.
عوامل خطر ساز برای ابتلا به سندرم متابولیک
عوامل زیر خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می دهند:
- داشتن دور کمر بزرگ
- سابقه خانوادگی سندرم متابولیک
- عدم ورزش همراه با مصرف رژیم غذایی پرکالری
- مقاومت به انسولین
- استفاده از برخی داروها
- برخی از داروهایی که برای درمان التهاب، اچ‌آی‌وی، آلرژی و افسردگی استفاده می‌شوند می‌توانند خطر افزایش وزن یا تغییر در فشار خون، کلسترول و سطح قند خون را افزایش دهند.
اختلالات متابولیک رایج
پیچیدگی متابولیسم به این معنی است که انواع مختلفی از اختلالات متابولیک وجود دارد. مرکز ملی پیشرفت علوم در حال حاضر بیش از ۵۰۰ اختلال متابولیک را فهرست کرده است (منبع مطلب). بسیاری از این ها, اختلالات ژنتیکی نادر هستند، اما نمونه هایی از آنها عبارتند از:
دیابت
دیابت وضعیتی است که بدن را از تنظیم مناسب سطح قند خون با انسولین باز می دارد. انجمن دیابت آمریکا بیان می کند که بیش از ۳۴ میلیون آمریکایی در سال ۲۰۱۸ به دیابت مبتلا بودند که حدود ۱۱ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهد (منبع مطلب).
شایع ترین انواع دیابت عبارتند از:
- دیابت نوع ۱: این یک اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به سلول های پانکراس حمله می کند و تولید انسولین را محدود می کند. افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ به داروهای انسولین روزانه برای تنظیم گلوکز خون خود نیاز دارند.
- دیابت نوع ۲: این جایی است که بدن قادر به استفاده صحیح از انسولین نیست. این می تواند در هر سنی ایجاد شود و ممکن است ناشی از برخی عوامل سبک زندگی مانند رژیم غذایی نامناسب باشد.
- دیابت بارداری: این بیماری در برخی از مادران در دوران بارداری تاثیر می گذارد و معمولا پس از تولد نوزاد, از بین می رود. با این حال، می تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را درمراحل بعدی زندگی افزایش دهد.
بیماری گوچر
بیماری گوچر یک اختلال ژنتیکی نادر است که حدود ۶۰۰۰ نفر را در ایالات متحده تحت تاثیر قرار می دهد (منبع مطلب). این نتیجه یک جهش ژنتیکی است که تولید گلوکوسربروزیداز را محدود می کند. مقادیر ناکافی این آنزیم باعث تجمع لیپیدها می شود که مواد چرب هستند.
لیپیدها معمولاً در طحال یا کبد تجمع می‌یابند که می‌تواند باعث بزرگ‌تر شدن آنها از آنچه باید باشد و منجر به طیفی از مشکلات شود. اکثر افراد مبتلا به بیماری گوچر نوع ۱ دارند که علائمی مانند خستگی و کبودی دارند(منبع مطلب).
هموکروماتوز
هموکروماتوز وضعیتی است که بر نحوه جذب آهن توسط بدن تأثیر می گذارد (منبع مطلب). این می تواند ناشی از جهش در ژن HFE یا آهن بیش از حد ناشی از رژیم غذایی یا تزریق خون فرد باشد. این بیماری باعث تجمع آهن می شود که می تواند منجر به علائمی از جمله:
- خستگی یا ضعف
- درد مفاصل
- مشکلات جنسی
- دل درد
- تیره شدن پوست
فنیل کتونوری (PKU)
فنیل کتونوری (PKU) جایی اتفاق می افتد است که فردی بدون توانایی یا کاهش توانایی تولید فنیل آلانین هیدروکسیلاز متولد می شود(منبع مطلب). این آنزیمی است که برای پردازش اسیدهای آمینه مهم است. فرآیندهای متابولیک از اسیدهای آمینه برای ساخت پروتئین استفاده می کنند که برای رشد و تکامل بدن ضروری است.
بدن آمینو اسیدهای اضافی را می شکند و آن ها را حذف می کند. با این حال، افراد مبتلا به فنیل کتونوری (PKU) قادر به پردازش اسیدهای آمینه اضافی نیستند، که می تواند باعث آسیب مغزی شود. درمان اولیه برای جلوگیری از عوارض شدید فنیل کتونوری (PKU) ضروری است.
اختلالات میتوکندریایی
اختلالات میتوکندری گروهی از شرایط هستند که از تولید انرژی کافی برای عملکرد صحیح سلول ها توسط میتوکندری, جلوگیری می کند (منبع مطلب). آن ها معمولاً از یک جهش ژنتیکی ناشی می شوند که از طریق وراثت منتقل می شود.
این اختلالات می توانند هر قسمت از بدن را تحت تاثیر قرار دهند زیرا همه سلول ها, حاوی میتوکندری هستند و به انرژی نیاز دارند. به عنوان مثال، آن ها می توانند بر رشد و عملکرد عضلات تأثیر بگذارند یا باعث دیابت شوند.
علائم شایع اختلالات متابولیک
اختلالات متابولیک متنوع هستند و می توانند بر بسیاری از جنبه های عملکرد بدن تأثیر بگذارند. علائم رایج عبارتند از(منبع مطلب):
- خستگی
- ضعف عضلانی
- افزایش یا کاهش وزن غیر منتظره
- تغییر رنگ پوست
- دل درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- کاهش اشتها
- مشکلات رشدی در نوزادان
تشخیص اختلالات متابولیک
پزشک در مورد علائم می پرسد و سوابق پزشکی و خانوادگی را بررسی می کند. آن ها به دنبال وجود بیماری های متابولیک در اعضای خانواده خواهند بود که ممکن است نشان دهنده یک علت ژنتیکی باشد.
اختلالات متابولیک می تواند تأثیرات گسترده ای بر بدن داشته باشد. این بدان معناست که پزشکان ممکن است از چندین آزمایش مختلف پزشکی برای شناسایی مشکل استفاده کنند. برخی از بیماری‌ها، مانند بیماری گوچر، دارای آنچنان طیف وسیعی از علائم هستند که تشخیص آنها توسط پزشکان بیشتر طول می‌کشد.
با این حال، تشخیص معمولاً شامل آزمایش خون است. به عنوان مثال، پزشکان ممکن است از آزمایش خون برای بررسی سطوح غیرطبیعی گلوکز خون استفاده کنند که نشانه دیابت است.
گزینه های درمان اختلالات متابولیک
اختلالات متابولیک بسته به علت، طیف وسیعی از درمان ها را دارد. بسیاری از این شرایط ژنتیکی هستند یا در حال حاضر بدون درمان هستند. این بدان معنی است که یک فرد ممکن است به داروهای مادام العمر نیاز داشته باشد یا برای مدیریت علائم خود نیاز به تغییر در سبک زندگی خود داشته باشد.
به عنوان مثال، دیابت نوع ۱ برای مدیریت سطح قند خون نیاز به تزریق روزانه انسولین دارد. افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است به ترکیبی از داروها و تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش نیاز داشته باشند.
چه زمانی باید برای اختلالات متابولیک به پزشک مراجعه کرد
اختلالات متابولیک می تواند بدون درمان, خطرناک شوند. متخصصان معمولا مراجعه به پزشک را در موارد زیر توصیه کنند:
- کاهش یا افزایش وزن ناخواسته
- احساس گرسنگی یا تشنگی با وجود نوشیدن و خوردن غذا
- نیازمکرر به ادرار کردن
- احساس خستگی و ضعف
- استفراغ مکرر
- تغییر رنگ پوست به زرد
اختلالات متابولیک بر برخی از جنبه های متابولیسم تأثیر می گذارد که می تواند منجر به طیف وسیعی از علائم یا عوارض شود. آن ها معمولاً به دلیل تولید بیش از حد یا خیلی کم ماده ای در بدن ایجاد می شوند. جهش های ژنتیکی موثر بر فرآیندهای بیوشیمیایی عامل بسیاری از اختلالات متابولیک هستند.
افرادی که علائم اختلال متابولیک را تجربه می کنند باید فوراً با پزشک تماس بگیرند. علائم یک وضعیت متابولیک می تواند بدون درمان بدتر شود و ممکن است منجر به عوارض جدی شود.
